Ligalig

LIGALIG 

Kahapon, Nobyembre 13, alas-kwatro pa lang ng madaling araw ay nagtungo na ako sa Lung Center sa Quezon Avenue upang pumila sa PCSO. Hihingi sana ako ng tulong sa PCSO dahil malaki na ang hospital bill sa ospital. Nakaratay si misis doon.

Subalit sabi ng gwardya, wala na ang PCSO roon since pandemic. Nabigla ako.

Saan lumipat, tanong ko. Sa Shaw Blvd sa Mandaluyong. Kaya agad akong lumabas sa Lung Center, sumakay ng dyip hanggang Edsa.

Agad sumakay ng MRT patungong Shaw Blvd. Pagdating sa Manuela na ngayon ay Star Mall, sa terminal ng dyip, tinanong ko sa driver saan ang PCSO. Mga 250 meters lang, pwede mong lakarin.

Ah, kaya hindi na ako sumakay ng dyip. Nilakad ko na lang. Hanggang matanaw ko ang gusaling may malaking nakasulat na PCSO. Pasadong alas-singko na ako nakarating.

Pinadaan ako sa likod ng PCSO, habang may gwardya rin sa harap. Nabigyan ako ng guard ng stub number 4. Ibig sabihin, pang-apat ako sa pila. Sinabi rin ng guard na walang walk-in. Nakupo. walk-in ako. Aba'y dalawang linggo na kaming nag-aabang sa onlayn. Kaya sabi ni misis, pumila na lang.

Alas-otso pa pala ang bukas, kaya higit dalawang oras din akong naghintay. Bago mag-9 ng umaga ay tinawag na ako. Nag-usap kami ng taga-PCSO. Wala munang walk-in, sabi niya. Nilabas ko ang mga dokumento. Tiningnan niya iyon at nagbigay lang ng payo subalit sinabi niyang pulos onlayn na ang transaksyon sa PCSO.

Ikasiyam ng umaga, lumabas na ako ng PCSO. Nilakad ang patungong MRT. Sumakay patungong Cubao station.

Aba'y nakalampas ako ng baba. Hindi ko napansing Cubao na pala. Tumayo ako nang umandar na muli ang tren patungong sunod na istasyon. Nakita ko ang QMart. Kaya nakalampas nga ako. Bumaba na ako sa GMA-Kamuning station.

Sumakay muli pabalik ng Cubao. Pagdating ng Cubao ay sumakay ng dyip pabalik sa ospital.

Marahil kaya ako nakalampas ay ligalig na ako, kaunti rin ang tulog. Paano ba mababayaran ang higit Isang milyong pisong halaga ng hospital bill, gayong pultaym akong tibak. Si misis ang may sweldo bilang social worker.

Dahil ako ang asawa, sa pangalan ko naka-address ang sulat mula sa billing station. Ako ang sinisingil. Sinisingil ay isang pultaym na tibak. Paano ka hindi maliligalig? Buti, hindi ako natatabig ng sasakyan o nabubundol habang tumatawid.

naliligalig, litong-lito na

natutulala, grabe talaga

sa ospital, milyon ang halaga

ng paggamot kay misis, di ko na

alam saan kukuha ng pera

aktibistang pultaym ang tulad ko

kumikilos gayong walang sweldo

nasa ospital pa ang misis ko

mga babayaran ba'y paano

subalit lahat ay gagawin ko

sa PCSO aking nilakad

ang mga dokumentong kinalap

mga ahensya'y puntahang sukat

ligalig at pagod man sa lakad

ay gagawin ko pa rin ang lahat

- gregoriovbituinjr.

11.14.2024

18,756 ang inabusong bata noong 2023

18,756 ANG INABUSONG BATA NOONG 2023

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa Philippine Star na may petsang Nobyembre 2, 2024, may dalawang sulatin hinggil sa karapatan ng mga bata. Ang una, na nasa pahina 4, ay pinamagatang "18,756 children's rights violations recorded in 2023" at ang Editoryal na nasa pahina 8 ay may pamagat namang "Protecting Children".

Narito ang apat na unang talata ng balita, na malaya nating isinalin sa wikang Filipino:

"Over 18,000 reports of child violations have been documented in the country for 2023, a majority of which were cases of rape and acts of lasciviousness, the Council for the Welfare of Children (CWC) said yesterday.

Based on the records of the Philippine National Police-Women and Children Protection Center, a total of 18,756 reports of child violation were logged for the year 2023. Of this number, 17,304 were “rape and acts of lasciviousness.”

“Since 2016, these are the top violations committed against children,” CWC executive director Angelo Tapales said.

According to him, this month’s 32nd celebration of the National Children’s Month (NCM) is focused on advocating an end to all forms of violence against children."

(Mahigit 18,000 ulat ng mga paglabag sa bata ang naidokumento sa bansa nitong 2023, karamihan dito'y pawang kaso ng panggagahasa at gawaing mahahalay, ayon sa Council for the Welfare of Children (CWC) kahapon.

Batay sa talaan ng Philippine National Police-Women and Children Protection Center, nakapagtala ng kabuuang 18,756 na ulat ng paglabag sa karapatan ng bata sa taong 2023. Sa bilang na ito, 17,304 ang “panggagahasa at gawaing mahahalay.”

"Mula 2016, ito ang mga nangungunang paglabag na ginawa laban sa mga bata," sabi ni CWC executive director Angelo Tapales.

Ayon sa kanya, ang ika-32 na selebrasyon ng National Children’s Month (NCM) ngayong buwan ay nakatuon sa pagsusulong ng pagwawakas sa lahat ng uri ng karahasan laban sa mga bata.)

Basahin naman natin ang unang apat na talata sa Editoryal, na malaya rin nating isinalin sa wikang Filipino.

"Aside from being the month for remembering the dead, November is also marked as National Children’s Month. Sadly, the situation for millions of Filipino children is grim.

The Department of Social Welfare and Development reported that at least 18,756 cases of child rights violations, many involving physical and sexual violence, were recorded nationwide in 2023. These were only the cases that were reported. Child welfare advocates say that many cases of domestic violence and sexual exploitation of children go unreported because the perpetrators are the victims’ parents or guardians themselves.

A 2020 study conducted by the United Nations Children’s Fund reported that the Philippines “has emerged as the center of child sex abuse materials production in the world, with 80 percent of Filipino children vulnerable to online sexual abuse, some facilitated even by their own parents.” Child welfare advocates say the COVID lockdowns worsened the problem, with children confined at home with their abusers.

The victims are typically too young to resist or understand that they are being abused. Among children who are old enough to understand, there are also those who genuinely believe they are helping their families survive, even if their parents are the ones subjecting the children to online sexual abuse and exploitation."

(Bukod sa buwan ng paggunita sa mga namatay, tinukoy din ang ang Nobyembre bilang National Children’s Month o Pambansang Buwan ng mga Bata. Nakalulungkot, mapanglaw ang kalagayan ng milyun-milyong batang Pilipino.

Iniulat ng Department of Social Welfare and Development na hindi bababa sa 18,756 ang kaso ng paglabag sa karapatan ng mga bata, na karamihan ay may kinalaman sa pisikal at sekswal na karahasan, ang naitala sa buong bansa noong 2023. Ito lang yaong kasong naiulat. Sinasabi ng mga tagapagtaguyod ng kapakanan ng bata na maraming kaso ng karahasan sa tahanan at sekswal na pagsasamantala sa mga bata ang hindi naiuulat dahil ang mga may sala mismo'y mga magulang o nag-aalaga mismo sa mga biktima.

Sa isang pag-aaral noong 2020 na isinagawa ng United Nations Children's Fund, naiulat na ang Pilipinas ay “lumitaw bilang sentro ng produksyon ng mga materyal ng sekswal na pang-aabuso sa mga bata sa mundo, kung saan 80 porsiyento ng mga batang Pilipino ang bulnerable sa onlayn na pang-aabusong sekswal, ang ilan ay ginawa mismo ng kanilang sariling magulang.” Sinabi ng mga child welfare advocate na pinalala ng COVID lockdown ang problema, kasama ang mga bata na nakakulong sa bahay kasama ang mga nang-aabuso sa kanila.

Kadalasang napakabata pa ng mga biktima upang labanan o maunawaan nilang sila'y inaabuso. Sa mga batang nasa hustong gulang na upang makaunawa, mayroon ding mga tunay na naniniwalang tinutulungan nilang mabuhay  ang kanilang pamilya, kahit na ginagamit ng kanilang mga magulang ang mga bata sa onlayn na sekswal na pang-aabuso at pagsasamantala.)

Nakababahala ang dalawang akdang itong lumabas sa Philippine Star, na sana'y matugunan ng mga kinauukulan, at maging ng mga mamamayan. Paano nga ba mababawasan ang ganyang pagsasamantala sa mga bata? Paano maiiwasang mismong mga magulang pa o mga nag-aalaga pa sa mga bata ang magsamantala sa kanila?

Mayroon tayong pandaigdigang kasunduan upang maprotektahan ang mga bata, tulad ng Convention on the Rights of the Child. Nakalagay nga sa isang talata sa Preambulo nito:

Isinasaisip na, gaya ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na kawalan ng gulang, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Isinasaisip na, tulad ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na imatyuridad, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Naiisip kong buong isalin sa wikang Filipino, kung sakaling wala pa, ang Convention on the Rights of the Child sa wikang Filipino, sa wikang madaling maunawa ng masa, ng mga guro at mga magulang, bilang munti kong ambag upang mabawasan o matigil na ang pang-aabuso sa mga bata. Sa ngayon, ang aking pananaw sa mga nabasa kong ulat at editoryal ay idinaan ko sa tula.

WAKASAN ANG PANG-AABUSO SA MGA BATA

ulat na'y higit labingwalong libong bata

ang inabuso noong nakaraang taon

ulat itong tunay na nakababahala

na dapat talagang pagtuunan ng nasyon

National Children's Month ang buwan ng Nobyembre

kaya nasabing isyu'y napag-uusapan

kinauukulan ba'y anong masasabi

upang gawang pang-aabuso'y mabawasan

kahit man lang sa tula'y aking maihatid

ang pag-aalala sa ganyang mga kaso

kahit man sa pagtula'y aking mapabatid

na mga bata'y di dapat inaabuso

naiisip kong maging ganap na tungkulin

bilang aktibista't makata'y maging misyon

Convention on the Rights of the Child ay isalin

sa wikang Filipino, ito'y nilalayon

malathala bilang pamplet o isaaklat

at maipamahagi sa maraming tao

nawa, masang Pilipino ito'y mabuklat

upang mapakilos sila hinggil sa isyu

11.03.2024

Sino si Norman Bethune?

SINO SI NORMAN BETHUNE?

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kasintunog ng apelyido kong Bituin ang Bethune (na binibigkas umano na silent e, tulad ng Betun). Nabasa ko noon ang buhay ni Norman Bethune bilang isang doktor na mula sa Canada.

Nabanggit ang kanyang pangalan sa Limang Gintong Silahis o Five Golden Rays na sinulat ni Mao Zedong. Tungkol ito sa pagkilala kay Bethune nang mamatay siya, at binigyan ng luksang parangal.

Isang doktor ng rebolusyong Tsino si Norman Bethune. 

Tulad ng doktor na si Che Guevara, na isinalin ko ang kanyang akdang Rebolusyonaryong Medisina, pumasok sa utak ko si Norman Bethune. Nagsaliksik pa ako hinggil sa kanya, lalo na't naglingkod siya sa Partido Komunista ng Tsina bilang siruhano o surgeon.

Dalawang doktor na naglingkod sa masa, na muling binabalikan ko ngayon, dahil na rin sa pagkakaratay ni misis sa ospital. Habang ako naman ay isang aktibistang nagrerebolusyon kasama ng uring manggagawa. Dalawa silang inspirasyon hinggil sa isyung pangkalusugan bagamat ako'y di naman magdodoktor.

Isinalin ko naman sa wikang Filipino ang Rebolusyonaryong Medisina ni Che Guevara, na isinama ko sa isang aklat ng mga salin ng mga akda ni Che.

Tutukan muna natin si Norman Bethune. At sa mga susunod na susulating artikulo na si Che Guevara.

Ayon sa pananaliksik, si Norman Bethune ay isang Canadian thoracic surgeon, na isa sa mga maagang tagapagtaguyod ng sosyalisadong medisina, at naging kasapi ng Communist Party of Canada. Unang nakilala si Bethune sa internasyonal sa kanyang serbisyo bilang frontline trauma surgeon na sumusuporta sa gobyernong Republikano noong Digmaang Sibil sa Espanya, at kalaunan ay sumuporta sa Hukbo ng Ikawalong Ruta ng Partido Komunista ng Tsina (CCP) noong Ikalawang Digmaang Sino-Hapones. Tumulong si Bethune sa pagdadala ng makabagong gamot sa kanayunan ng Tsina, na ginagamot ang mga may sakit na taganayon at mga sugatang sundalo.

Si Bethune ang nanguna sa pagbuo ng isang mobile blood-transfusion service sa mga frontline operation sa Digmaang Sibil sa Esoanya. Nang maglaon, namatay siya sa pagkalason sa dugo matapos aksidenteng maputol ang kanyang daliri habang inooperahan ang mga sugatang sundalong Tsino.

Kinikilala ang kanyang mga kontribusyong pang-agham noong panahong iyon, at nakakuha ng pansin sa buong mundo. Bilang isang aktibista, pinamunuan niya ang isang krusada upang repormahin ang sistema ng pangangalagang pangkalusugan sa Canada, na humihiling ng libreng pangangalagang pangkalusugan para sa lahat. Ang kanyang namumukod-tanging trabaho sa Digmaang Sibil sa Espanya, kung saan inorganisa niya ang kauna-unahang mobile blood transfusion unit, at sa panahon ng digmaang Sino-Hapones, kung saan lubos siyang nakatuon sa kapakanan ng mga sundalo't populasyong sibilyan, ay pagkilos laban sa Pasismo, at sigasig para sa layuning Komunista.

Kinilala ni Mao Zedong ang paglilingkod ni Bethune sa CCP. Sumulat ng iang eulohiya si Mao na inialay kay Bethune noong siya ay namatay noong 1939. Mababasa ang alay na iyon sa Limang Gintong silahis na sinulat ni Mao.

Sa Canada, siya ay inaalala bilang social activist na nakatuon sa kapakanan ng mahihirap at sa reporma ng sistema ng pangangalagang pangkalusugan. Sa People’s Republic of China, iniidolo siya at nananatiling nag-iisang banyagang naging pambansang bayani.

Sinubukan kong isalin sa wikang Filipino ang unang talata ng eulohiya ni Mao Zedong kay Norman Bethune noong 1939:

Sa Alaala ni Norman Bethune

Disyembre 21, 1939

Si Kasamang Norman Bethune, isang miyembro ng Partido Komunista ng Canada, ay humigit-kumulang limampu, nang ipadala siya ng Partido Komunista ng Canada at Estados Unidos sa Tsina; ginawa niyang magaan ang paglalakbay ng libu-libong milya upang tulungan tayo sa ating Digmaan ng Paglaban sa Japan. Dumating siya sa Yenan noong tagsibol ng nakaraang taon, kumilos sa Kabundukan ng Wutai at sa ating matinding kalungkutan, namatay siyang martir habang naririto. Anong klaseng diwa itong ginawa ng isang dayuhan nang walang pag-iimbot na tanggapin ang layunin ng mga Tsino sa pagpapalaya ng kanyang sarili? Ito ang diwa ng internasyunalismo, ang diwa ng komunismo, na dapat matutunan ng bawat Komunistang Tsino. Itinuro ng Leninismo na magtatagumpay lamang ang rebolusyonaryong Tsino kung susuportahan ng proletaryado ng mga kapitalistang bansa ang pakikibaka para sa pagpapalaya ng kolonyal at malakolonyal na mamamayan at kung ang proletaryado ng mga kolonya at malakolonya ay sumusuporta sa proletaryado ng mga kapitalistang bansa. Isinabuhay ni kasamang Bethune ang linyang Leninistang ito. Tayong mga Komunistang Tsino ay dapat ding sumunod sa linyang ito sa ating praktika. Dapat tayong makiisa sa proletaryado ng lahat ng kapitalistang bansa — Japan, Britanya, Estados Unidos, Alemanya, Italya at lahat ng iba pang kapitalistang bansa — bago posibleng ibagsak ang imperyalismo, palayain ang ating bansa at mamamayan at palayain ang iba mga bansa at mga tao sa mundo. Ito ang ating internasyonalismo, ang internasyunalismo kung saan tinututulan natin ang makitid na nasyonalismo at makitid na patriotismo.

May tatlong talata pa ang nasabing eulohiya, subalit basahin n'yo na lang ang Five Golden Rays ni Mao.

PAGPUPUGAY KAY NORMAN BETHUNE

halos katunog ng Greg Bituin ang Norman Bethune

marahil dahil pareho kami ng nilalayon

upang mapalaya ang mamamayan ng daigdig

sa kabulukan ng sistemang dapat na malupig

nagunita siya dahil ako'y nasa ospital

nang maoperahan si misis at dito'y nagtagal

inspirasyon sa tulad ko ang naging kanyang buhay

isang doktor siyang sa masa'y tumulong na tunay

pagyakap niya sa misyon ay tinutularan ko

maging masigasig sa laban ng uring obrero

maging mapagsikhay upang paglingkuran ang masa

maging tapat sa pagkilos at sa pakikibaka

panawagan noon ni Bethune: libreng kalusugan

para sa lahat! na halimbawang dapat tularan

lalo't abot milyong piso ang babayaran namin

nakabibigla't di mo alam kung saan kukunin

O, Norman Bethune, taas-kamaong pasasalamat

ang ginawa mo't halimbawa'y nakapagmumulat

nawa'y marami pang Norman Bethune sa mga doktor

at sa rebolusyonaryong medisina'y promotor

11.02.2024

* litrato mula sa google

* Pinaghalawan ng mga datos:

The medical life of Henry Norman Bethune, na nakatala sa National Library Medicine na nasa kwing na https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4676399/ 

https://en.wikipedia.org/wiki/Norman_Bethune 

Pambayad ko'y tula

PAMBAYAD KO'Y TULA

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nang ilunsad ang The Great Lean Run noong 2016, sabi ko sa mga organizer, wala akong pambayad kundi sampung tula. Dahil doon, pinayagan nila akong makasali at makatakbo sa The Great Lean Run. Matapos ang isang taon, sa nasabing aktibidad noong 2017, nailathala ko na ang mga iyon bilang munting aklat na naglalaman ng mga tula kay Lean. Natupad ko ang pangako kong sampung tula, ngunit dinagdagan ko kaya labinlimang tula iyon pati na mga isinalin kong akda ang naroroon.

Sa gipit naming kalagayan ngayon, anong magagawa ng tula, gayong batid kong walang pera sa tula. Nakaratay si misis sa ospital, dahil sa operasyon, may ilang mga kaibigan at kasamang tunay na nagmalasakit at nagbigay ng tulong. Alam nilang pultaym akong kumikilos habang social worker naman si misis na hina-handle ay OSAEC (online sexual abuse and exploitation of children). Bagamat secgen ako ng dalawang organisasyon, XDI (Ex-Political Detainees Initiative) since July 2017, at KPML (Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod) since Sept 2018 ay wala naman akong sinasahod doon. Sa KPML, minsan meron, pero maliit lang, sanlibong piso, subalit madalas wala. Si misis ang may regular na sahod.

Bagamat noon pa'y batid kong walang pera sa tula, maliban kung ang aklat mo ng tula ay maibenta, naiisip kong tulad sa The Great Lean Run, patuloy akong kumatha ng tula, iba't ibang isyu, samutsaring paksa. Subalit tula ba'y maipambabayad ko tulad ng sa librong Lean? 

May mga nagbigay ng tulong sa panahong ito ng kagipitan, nais kong igawa rin sila, di lang isa o sampung tula kundi ang mga isyu't kampanya nila'y ilarawan ko sa tula. At marahil ay bigkasin ko sa pagtitipon tulad ng anibersaryo at rali.

Subalit uso pa ba at pinakikinggan ang pagbigkas ng tula ngayon? Open mike. Spoken word. Rap. FlipTop. Balagtasan.

Gayunman, ang pagtula ang isa sa lagi kong ginagawa. Kumbaga, ito ang bisyo ko, at hindi alak at yosi. Sa katunayan, santula-sang-araw ang puntirya ko. Sana'y matutukan ko pa ang pagsasaaklat ng aking mga katha.

Oktubre 23 naadmit si misis sa ospital. Mula Oktubre 1 hanggang 22 ay nagsasalin ako ng mga tulang sinulat ng mga makatang Palestino. Natigil iyon mula Oktubre 23. Isinasalin ko mula sa Ingles ang mga tula sa Arabik na isinalin sa Ingles, at balak ko iyong ilunsad na aklat para sa Nobyembre 29, International Day of Solidarity with the Palestinian People.

Pangarap ko ring maging nobelista, tulad ni JK Rowling ng Harry Potter, o ni J.R.R. Tolkien ng Lord of the Ring. At sinimulan ko iyon sa pagkatha ng maiikling kwento, na nalalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod o KPML. Maikling kwento muna bago magnobela. Baka doon ang bukas ko bilang manunulat. At baka pag sumikat ang aking nobela ay magkapera. Pangarap na sana'y aking matupad.

Iniisip ko na ring ituloy ang naunsyaming paggigitara upang awitin ang ilan sa nagawa kong tula. Nagbabakasakali. Baka matularan ang ilang katutubong mang-aawit. Hindi pa naman huli ang lahat.

Ayoko sanang magkautang. Ayokong matulad sa mag-asawang nagkautang ng malaki sa kwentong "The Necklace" ng kwentistang Pranses na si Guy de Maupassant, na sampung taon ang binuno upang bayaran ang mamahaling alahas na kanilang hiniram sa mayamang kaibigan, subalit nawala ito. Kaya upang mabayaran iyon ay nagsikap magtrabaho ang mag-asawa ng sampung taon na ang isipan ay nakatutok lang upang mabayaran o kaya'y mapalitan ang nawalang alahas ng kanilang kaibigan. Subalit sa huli ay inamin ng mayamang babae, na nagulat sa ipinagbago ng anyo ng nanghiram na kumare, na hindi totoong mamahalin ang alahas kundi puwet ng baso.

Subalit tiyak may utang na kami sa ospital, malaki. Dahil sa operasyon pa lang o surgery, umabot na iyon ng halos kalahating milyong piso at ang gamot ay mahigit dalawang daang libong piso, di pa kasama roon ang bayad sa mga doktor. Umabot na sa isang milyong piso ang gamutan. Subalit dapat kong gawan ng paraan.

Gawan ng paraan ng isang pultaym na tibak na hindi naman kumikita sa kanyang pagkilos.

Tula ang kaya kong ibayad, bagamat batid kong walang pera sa tula. Natatawa ka na ba sa tulad kong tibak at makata? Nakakatawa, di ba?

Subalit sarili ko ba'y maaaring kolateral upang mabayaran ang ospital? Gayong sino ako?  Hindi sikat, kundi pultaym na maglulupa. Walang sahod subalit masipag sa pagkilos.

Ito ako. Makata. Manunulat. Aktibistang Spartan. Pultaym. Tagagawa ng pahayagang Taliba ng Maralita dalawang isyu bawat buwan. Mga gawaing walang sahod, na niyakap bilang pamumuhay habang tinataguyod ang karapatang pantao, hustisyang panlipunan, at pagkakapantay.

Kaya naisip kong mag-alay ng tula para sa lahat ng mga tumulong sa aming pamilya sa panahong ito ng kagipitan.

ALAY KO'Y TULA

salamat sa lahat ng tumulong

nang maospital ang aking misis

malayo man ang tingin ko ngayon

ay kailangang magtiis-tiis

bagamat ako'y tibak na pultaym

paraan ay ginagawang lubos

sana'y umayos ang pakiramdam

ni misis at siya'y makaraos

pasasalamat ko'y taospuso 

at bumubukal sa puso'y wagas

na sana si misis ay mahango

mula sa sakit niya't maligtas

ngayon salapi'y hinahagilap

upang ospital ay mabayaran

salamat sa lahat ng paglingap

sa asawa kong may karamdaman

11.01.2024

AI chatbox, dahilan ng suicide? (Pangsiyam sa balitang nagpatiwakal)

AI CHATBOX, DAHILAN NG SUICICE?

(PANGSIYAM SA BALITANG NAGPATIWAKAL)

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ikasiyam na balitang nabasa ko hinggil sa pagpapatiwakal mula Setyembre 20 hanggang ngayong Oktubre 25, 2024. Bagamat sinasabi sa isang balita sa Inquirer na ang pagpapatiwakal ng isang 14-1nyos na kabataan ay naganap noon pang Pebrero. Subalit kakaiba ito. 

Isang robot ang nambuyo sa isang batang 14-anyos upang magpakamatay ang bata. Ayaw nang mabuhay ang bata sa tunay na mundo.

Kaya isinakdal ng nanay ng nagpatiwakal na bata ang AI chatbox company dahil ito ang dahilan ng pagpapakamatay ng bata. Ang pamagat nga ng balita ay "Mother sues AI chatbot company over son's suicide", Inquirer, Octunre 25, 2024, pahina B6.

Narito ang isang talata subalit mahabang balita:

A Florida mother has sued artificial intelligence chatbot startup Character.AI accusing it of causing her 14-year-old son's suicide in February, saying he became addicted to the company's service and deeply attached to a chatbot it created. In a lawsuit filed Tuesday in Orlando, Florida federal court, Megan Garcia said Character.AI targeted her son, Sewell Setzer, with "anthropomorphic, hypersexualized, and frighteningly realistic experiences". She said the company programmed its chatbot to "misrepresent itself as a real person, a licensed psychotherapist, and an adult lover, ultimately resulting in Sewell's desire to no longer live outside" of the world created by the service. The lawsuit also said he expressed thoughts of suicide to the chatbot, which the chatbot repeatedly brought up again. "We are heartbroken by the tragic loss of one of our users and want to express our deepest condolences to the family," Character.AI said in a statement. It said it had introduced new safety features including pop-ups directing users to the National Suicide Prevention Lifeline if they express thoughts of self-harm, and would make changes to "reduce the likelihood of encountering sensitive or suggestive content" for users under 18. - REUTERS.

Ito naman ang malayang salin sa Filipino ng nasabing balita upang mas magagap ng ating mga kababayan ang ulat:

Idinemanda ng isang nanay sa Florida ang artificial intelligence chatbot startup na Character.AI na inaakusahan itong naging sanhi ng pagpapakamatay ng kanyang 14 na taong gulang na anak noong Pebrero, na nagsasabing naging gumon ang anak sa serbisyo ng kumpanya at malalim na inugnay ng anak ang sarili nito sa isang chatbot na nilikha ng nasabing kumpanya. Sa isang kasong isinampa noong Martes (Oktubre 22) sa Orlando, Florida federal court, sinabi ni Megan Garcia na pinuntirya ng Character.AI ang kanyang anak, si Sewell Setzer, ng "anthropomorphic, hypersexualized, at nakakatakot na makatotohanang mga karanasan". Sinabi niyang pinrograma ng kumpanya ang chatbot nito upang "mHindi tunay na katawanin ang sarili bilang isang tunay na tao, isang lisensyadong psychotherapist, at isang adultong mangingibig, na sa huli'y nagbunga upang hindi na naisin ni Sewell na mabuhay sa labas (o sa  totoong mundo)" kundi sa mundong nilikha ng nasabing kumpanya. Sinabi rin sa pagsasakdal na ipinahayag ng bata ang saloobing magpakamatay sa chatbot, na inuulit-ulit muli ng chatbot. "Nalulungkot kami sa trahedyang pagkawala ng isa sa aming gumagamit at nais naming ipahayag ang aming pinakamalalim na pakikiramay sa pamilya," sabi ni Character.AI sa isang pahayag. Sinabi nitong nag-introdyus ito ng bagong feature na pangkaligtasan kabilang ang mga pop-up na nagdidirekta sa mga gumagamit sa National Suicide Prevention Lifeline kung nagpapahayag sila ng mga saloobing saktan ang sarili, at gagawa sila ng mga pagbabago upang "bawasan ang posibilidad na makatagpo ng sensitibo o nagpapahiwatig na nilalaman" para sa mga gumagamit na wala pang 18 taong gulang. - REUTERS.

PAGNINILAY

Bakit nangyayari ang gayong pagpapatiwakal? Naiibang kasong ayaw nang mabuhay sa tunay na daigdig? Ang nanay ba niya, o pamilya ng bata'y hindi siya mahal? Kaya ibang daigdig ang kinawilihan?

Naiibang kaso, kaya isa rin ito sa dapat pagtuunan ng pansin kung paano maiiwasan ang pagpapakamatay.

Sa talaan sa loob ng 36 na araw ay ikasiyam ito sa aking nabasa hinggil sa mga nagpatiwakal. Tingnan natin ang ibang ulat:

(1) 16-anyos na estudyante, tumalon mula sa 7th flr. ng Tenement, Dedbol, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(2) Tserman, nagbaril sa ulo sa Brgy. Hall, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(3) Bebot, tumalon sa tulay, patay, pahayagang Bulgar, Setyembre 26, 2024

(4) Kolehiyala, 'Di Naka-Graduate, Nagbigti, pahayagang Bulgar, Setyembre 27, 2024

(5) Tatay, Nagbigti, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024

(6) Napagalitan ng ina, 14-anyos, adik sa ML, nagbigti, patay, pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024

(7) Kolehiyala, Tumalon sa MRT footbridge, patay, headline sa pahayagang Pang-Masa, at nasa pahina 2 ng pahayagang Bulgar, Oktubre 19, 2024

(8) PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 24, 2024, p.2

at (9) Mother sues AI chatbox company over son's suicide, mula sa Inquirer, Oktubre 25, 2024, sa pamamagitan ng ulat ng Reuters

Isa itong kakaibang kaso, kaya dapat aralin din ng mga kinauukulan ang ganito upang hindi na ito maulit. Bagamat nangyari iyon sa Florida sa Amerika, hindi mapapasubaliang maaaring mangyari ito sa ating bansa. Bagamat mayroon na tayong Mental Health Law o Republic Act 11036, at may nakasalang ding panukalang batas na Youth Suicide Prevention Act o Senate Bill No. 1669, ay maidagdag ang pagtugon hinggil sa nasabing kaso ng batang nagpakamatay dulot ng AI.

NAGPAKAMATAY DULOT NG AI.CHATBOX

ang AI.Chatbox ba ang nambuyong magpatiwakal

sa isang labing-apat na anyos na kabataan?

balitang pagpakamatay niya'y nakagigimbal

tila nambuyo'y robot? bakit nangyari ang ganyan?

kinasuhan na ng nanay ang nasabing kumpanya

nang magumon dito ang nagpakamatay na bata

AI, bata'y inuto? sige, magpakamatay ka!

nangyari ang di inaasahan, siya'y nawala

sa AI chatbox nga'y nagumon na ang batang ito

nawiling mabuhay sa loob ng Character.AI

ayaw nang mabuhay ng bata sa totoong mundo

nabuyo (?) ng AI kaya bata'y nagpakamatay

kaybata pa niya upang mangyari ang ganoon

anong dapat gawin upang di na maulit iyon?

10.25.2024

Ikawalong nagpatiwakal sa loob ng 35 araw

IKAWALONG NAGPATIWAKAL SA LOOB NG 35 ARAW

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Napakaraming paksa ang dapat itula, subalit hindi ako mapakali sa isang paksang laging lumilitaw ngayon sa balita, lalo na sa pahayagang Bulgar - ang isyu ng mga nagpakamatay.

Isa sa dapat pagtuunan ng pansin ng mga kinauukulan, o ng pamahalaan, ay ang dami ng mga nagpapatiwakal. At nasubaybayan ko sa balita ang ganito, lalo na sa pahayagang Bulgar. Mula Setyembre 20 hanggang Oktubre 24 ay walo na ang nagpakamatay. Labing-isang araw ng Setyembre, kasama sa bilang ang a-20, o 30-20+1 = 11 araw, at 24 araw ng Oktubre, 11+24=35. Halos isa tuwing apat na araw ang nagpapatiwakal.

Paano nga ba iiwasang magpasyang magpatiwakal ang isang tao? Kung siya ay biktima, siya rin ang suspek dahil siya ang nagdesisyon. Maliban kung may foul play. Tingnan natin ang talaan ng mga nagpakamatay, ayon sa ulat ng Bulgar.

Isa-isahin natin ang mga pamagat ng walong balita:

(1) 16-anyos na estudyante, tumalon mula sa 7th flr. ng Tenement, Dedbol, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(2) Tserman, nagbaril sa ulo sa Brgy. Hall, pahayagang Bulgar, Setyembre 20, 2024

(3) Bebot, tumalon sa tulay, patay, pahayagang Bulgar, Setyembre 26, 2024

(4) Kolehiyala, 'Di Naka-Graduate, Nagbigti, pahayagang Bulgar, Setyembre 27, 2024

(5) Tatay, Nagbigti, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 7, 2024

(6) Napagalitan ng ina, 14-anyos, adik sa ML, nagbigti, patay, pahayagang Bulgar, Oktubre 16, 2024

(7) Kolehiyala, Tumalon sa MRT footbridge, patay, headline sa pahayagang Pang-Masa, at nasa pahina 2 ng pahayagang Bulgar, Oktubre 19, 2024

(8) PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo, pahayagang Bulgar, Oktubre 24, 2024, p.2

Sa ikawalong ulat, na siyang pinakahuling balita, ay ngayong Oktubre 24, 2024. Iniulat ng pahayagang Bulgar: "PWD, Tumalon sa Pasig River, Dedo". Ating basahin ang ulat:

PATAY na nang lumutang ang isang Person With Disability (PWD) na tumalon sa Pasig River dahil hindi na umano kinaya ang karamdaman.

Positibong kinilala ng kanyang pamangkin na si Jeffrey Reyes, 21, ang biktimang si Adrian, 49, PWD, ng Makati City.

Alas-10 ng umaga, isang concerned citizen ang nakakita sa bangkay na palutang-lutang kaya agad niyang ipinagbigay-alam sa Philippine Coast Guard (PCG) na siyang tumawag sa Manila Police District - homicide section.

Nang maiahon, nabatid na walang saplot pang-ibaba subalit nakuha sa kanyang damit pang-itaas ang isang leather wallet na naglalaman ng mga identification card at dito nakita ang pangalan ni Reyes na nakasulat sa kanyang emergency contact.

Sa impormasyong nakuha ni PMSg. Roderick Magpale, na-stroke ang biktima at patay na ang kalahating katawan nito, bukod pa sa epileptic ito.

Huling nakitang buhay ang biktima, alas-4 ng hapon at bago pumunta sa kanyang doktor para sa regular check-up ay nagpaalam kay Reyes na pupunta muna sa kanyang kaibigan pero 'di na bumalik.

Ilang beses na umanong nagtangka ang biktima na wakasan ang kanyang buhay dahil sa kalagayan.

(Ulat ni Mylene Alfonso)

ILANG PAGNINILAY

Ang ibang kaso ng pagpapakamatay na nabanggit sa itaas ay hinggil sa problema sa pamilya, subalit ang isang ito'y dahil di na nakayanan ang karamdaman, ayon sa ulat.

Pang-apat siya sa mga tumalon mula sa mataas na bahagi, tatlo ang nagbigti, at isa ang nagbaril sa ulo.

Wala pa akong nakakausap na sikolohista o psychologist kung paano ba mapipigilang magpakamatay ang isang tao. Maliban sa pagsasabatas ng Mental Health Law o Republic Act 11036, at yaong nakasalang na panukalang batas na Youth Suicide Prevention Act o Senate Bill No. 1669.

Nakababahala. Lagi akong bumibili ng pahayagang Bulgar, Abante, Pang-Masa at iba pang diyaryong tabloid, subalit sa mga balitang pagpapatiwakal ba'y anong solusyon ang ginagawa ng mga kinauukulan? Paano ito mapipigilan upang wala nang pagpapatiwakal?

Isa ba talaga itong isyung dapat pagtuunan ng pansin?

IKAWALONG NAGPATIWAKAL SA LOOB NG 35 ARAW

walong tao na ang nagpasyang tapusin na

ang sariling buhay, nakapag-aalala

anong paliwanag kung pakasusuriin

dinaramdam ay di na kaya ng damdamin

wala tayong balitang ito'y nilulutas

gayong may Mental Health Law na ganap nang batas

marahil nga'y di lang iyon nababalita

ngunit mayroon pala silang ginagawa

ngunit parang wala pag may nagpatiwakal

pangwalong gumawa'y sadyang nakagigimbal

di na napigilan ang nadaramang sakit

upang ibsan ay nagpatiwakal, ang lupit

mga sikolohista'y anong matutulong

upang magpatiwakal ay di maging tugon

sa mundo'y isang beses lang tayong mabuhay

mahalagang mapigil ang magpakamatay

10.24.2024

Ikapitong aklat ni Karlo Sevilla

IKAPITONG AKLAT NI KARLO SEVILLA

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr,

Pagpupugay kay kasamang Karlo Sevilla, isang mahusay na makata mula sa Lungsod Quezon at isa ring mambubuno, mambabalite o wrestler. Pagpupugay sa kanyang ikapitong aklat na pinagamatang "The Boy on the Hill" na inilathala ng International Human Rights Art Movement (IHRAM).

Bilang pambungad, matatagpuan sa kawing na: https://humanrightsartmovement.org/international-fellows/karlo-silvera-the-boy-on-the-hill ang kanyang pagninilay hinggil sa paglikha niya sa nasabing aklat.

“I began imagining this long poem way back in 2018, then with only its germ, i.e., the initial versions of its first and last stanzas. I even mentioned “working on it” in three different interviews around that time. Being chosen as a 2024 International Fellow of the International Human Rights Art Movement - coupled with deeply disturbing and compelling international news - has provided me the strongest impetus to finally realize this long-held dream. I’m eternally grateful to IHRAM for the opportunity to produce poetry projects. (Sinimulan kong pagnilayan ang mahabang tulang ito noong 2018, pagkatapos ay ang mikrobyo lang nito, ibig sabihin, ang mga unang bersyon ng una at huling mga saknong nito. Binanggit kong "kasalukuyang ginagawa pa ito" sa tatlong magkakaibang panayam noong mga panahong iyon. Ang pagkakapili sa akin bilang 2024 International Fellow ng International Human Rights Art Movement - kasabay ng labis na nakapag-aalala at makabagbag-damdaming internasyonal na balita - ay nagbigay sa akin ng pinakamatinding sigla upang tuluyang maisakatuparan ang matagal nang pangarap kong ito. Walang katapusan ang aking pasasalamat sa IHRAM dahil sa ibinigay na pagkakataon upang makagawa ng mga proyektong tula.)”

Sa aking pagsasaliksik, nakita kong nakatala ang pangalan ni Karlo Sevilla sa internasyunal na websayt na Poets and Writers na nasa kawing na: https://www.pw.org/directory/writers/karlo_sevilla 

Halina't alamin natin kung sino si Karlo Sevilla, ayon sa nasabing pook-sapot o websayt:

Si Karlo Sevilla, mula sa Lungsod Quezon,  sa Pilipinas, ay 2024 International Fellow ng International Human Rights Art Movement (IHRAM) para sa tula. Siya ang may-akda ng pitong aklat ng tula: “You” (Origami Poems Project, 2017), “Metro Manila Mammal” (Soma Publishing, 2018), "Outsourced! . . ." (Revolt Magazine, 2021), "Recumbent" (8Letters Bookstore and Publishing, 2023), "Figuratively: A Chapbook of Shape Poems" (Gorilla Printing, 2024), "Datuterte: Imagined Confession, 2024" (IHRAM, 2024), at "The Boy on the Hill" (IHRAM, 2024). Tatlong beses siyang nahirang para sa Best of the Net Anthology - sa Ariel Chart noong 2018, Collective Unrest noong 2019, at Woolgathering Review noong 2021⁠ - unang nalathala ang kanyang mga tula sa Philippines Free Press noong 1998 at Philippines Graphic noong 2000. Sa mga sumunod na taon, hindi siya gaanong aktibo sa pagsulat at pagsusumite ng mga tula para sa publikasyon. Noong 2014 lang muling nabuhay ang kanyang gana sa pagsulat ng tula at noong 2015 ay nalathala ang kanyang mga tula sa Pacifiqa at muli sa Philippines Graphic. Kaya naman, mayroon siyang halos 300 tulang nalathala na sa iba't ibang pampanitikang magasin, antolohiya, at iba pang plataporma sa pandaigdigan. Noong 2020, isa siya sa mga nag-ambag sa "Pandemic: A Community Poem," na napili ng Muse-Pie Press para sa Pushcart Prize sa taong iyon. Siya ay kabilang sa unang batch ng mga mag-aaral (school year 2018) ng programang Malikhaing Pagsulat sa Filipino ng Center for Creative Writing ng Politeknikong Unibersidad ng Pilipinas, at kasapi rin siya ng Rat's Ass Review online poetry workshop. Nag-coach din siya ng wrestling at Brazilian Luta Livre, at nanalo ng gintong medalya sa 2016 ADCC Southeast Asia – Philippine International Submission Fighting Open at sa Greco-Roman wrestling event ng 2011 Philippine National Games.

Mababasa ang iba pa tungkol kay Karlo sa nasabing websayt lalo na ang iba pa niyang nakamit na gantimpala. Magpatuloy lang si Karlo Sevilla sa kanyang mga ginagawa, di malayong balang araw na siya'y maging National Artist for Literature sa ating bansa, tulad ng ating mga dakilang makatang sina Jose Garcia Villa, Cirilo F. Bautista, at Gemino H. Abad.

Huli kaming nagkita ni Karlo nito lang Oktubre 4, 2024 sa Maynila, nang magpasa ng kandidatura para senador ang aming kamanggagawang sina Ka Leody de Guzman at Ka Luke Espiritu.

IKAPITONG AKLAT NI KARLO SEVILLA

taaskamaong pagbati sa kamakata

sa pampitong aklat niya ng mga tula

sa Ingles, internasyunal na nalathala

siya na'y nababasa ng mga banyaga

mabuhay ka, Karlo Sevilla, pagpupugay

sa mga nakamit mong premyo at tagumpay

pagkat pinakita mo ang totoong husay

sa kapwa makata'y inspirasyon kang tunay

si kasamang Karlo ay tunay na mabigat

pananalinghaga'y di agad madalumat

nais kong mabasa ang kanyang mga aklat

kolektahin iyon bilang pasasalamat

ngalang Karlo Sevilla'y naukit nang husto

sa pantiyon ng mga makata sa mundo

katulad nina Robert Frost, Edgar Allan Poe,

John Keats, Yeats, Byron, Shelley, Neruda, at Sappo

basta't magpatuloy siyang tula'y likhain

balang araw, di malayong magawaran din

siya ng pambansang karangalan sa atin

National Artist for Literature ay kamtin

muli, ako'y nagpupugay, Karlo Sevilla

isa kang buhay na halimbawa sa masa

sa hilig mong pagtula ay magpatuloy ka

dapat kang ikarangal ng bansa talaga

10.21.2024

Pinaghalawan:

litrato mula sa entri sa pesbuk ni Karlo Sevilla 

https://www.pw.org/directory/writers/karlo_sevilla 

https://humanrightsartmovement.org/international-fellows/karlo-silvera-the-boy-on-the-hill