Ang rebulto ni Galicano C. Apacible sa Balayan, Batangas

Rebulto ni Galicano C. Apacible, manggagamot, at propagandista mula Balayan, Batangas. Kasama ni Rizal nang itatag ang El Compañerismo, lihim na samahang pulitikal na itinatag sa Maynila noong 1890s.

Halina't basahin ang nakasulat sa marker:

GALICANO C. APACIBLE

(1864-1949)

Manggagamot, propagandista, diplomatiko, mambabatas at makabayan. Ipinanganak sa Balayan, Batangas 26 Hunyo 1864. Kasama si Dr. Jose Rizal at iba pang mga mag-aaral na Filipino, itinatag sa Maynila ang El Compañerismo, isang lihim na samahang pulitikal noong 1890s. Isa sa mga nagtatag ng pahayagang propagandistang La Solidaridad noong 1889. Pangulo ng Asociacion Solidaridad Filipina sa Barcelona noong 1888 at ng Komite Sentral ng mga Filipino sa Hongkong noong 1898. Tagapayo ng Mataas na Konseho ng mga Rebolusyonaryong Filipino at kinatawan ng Republika ng Pilipinas sa Tsina, 1989-1899. Natatanging sugo sa Amerika at Europa, 1900-1901. Isa sa mga tagapagtatag ng Lapiang Nacionalista, 1906. Gobernador ng Batangas, 1908-1909; Kinatawan ng Batangas sa Asamblea ng Pilipinas, 1910-1916; Kalihim ng Pagsasaka at Likas na Yaman, 1917-1921. Yumao 22 Marso 1949.

Ang mga litrato ay kuha ng makatang gala sa Balayan, Batangas, Disyembre 19, 2024. Sumaglit muna sa Balayan upang kausapin ang aking ina. Lumuwas din ng Maynila kinagabihan.

GALICANO C. APACIBLE

kasama ni Rizal at isa ring bayani

ngalan niya'y Galicano C. Apacible

isinilang parehong taon ni Mabini

parehong Batangenyo ang dalawang are

si Apacible ay isang diplomatiko

manggagamot at propagandistang totoo

kasama ni Rizal at iba pang Filipino

ay tinatag nila ang El Compañerismo

na lihim na samahang pulitikal noon

siya'y naging pangulo ng Asociacion

sa Barcelona't Komite Sentral sa Hongkong

sa Mataas na Konseho ng Rebolusyong

Filipino at kinatawan din sa Tsina

tanging sugo rin sa Amerika't Europa

nagtatag din ng Lapiang Nacionalista

kinatawan ng Batangas sa Asamblea

ng bansa, Gobernador din ng lalawigan

Kalihim ng Pagsasaka't Likas na Yaman

tulad ni tatay, isinilang sa Balayan

si Apacible ay bayani rin ng bayan

- gregoriovbituinjr.

12.20.2024

Ang rebulto ni Mabini sa Balayan, Batangas

Rebulto ni Gat Apolinario Mabini sa Balayan, Batangas. Ang nakasulat sa marker: 

APOLINARIO MABINI y MARANAN

23 July 1864 - 13 May 1903

Isa sa mga bayani ng Pilipinas, abogado, tagapayo ng pangulo, at punong katiwala (o punong ministro) ng pamahalaan na kumatha sa mga alituntunin ng Konstitusyon ng Unang Republika ng Pilipinas. Siya ay kilala bilang "Dakilang Lumpo" o "Dakilang Paralitiko" at "Utak ng Rebolusyon."

Kuha sa Balayan, Batangas, Disyembre 19, 2024.

Sumaglit muna sa Balayan upang kausapin ang aking ina. Lumuwas din ng Maynila kinagabihan.

APOLINARIO MABINI

isa sa ating mga bayani

si Gat Apolinario Mabini

mula sa lalawigang Batangas

bayaning tanyag sa Pilipinas

siya'y tagapayo ng pangulo,

at gumampan ding punong ministro

kinatha'y mga alituntunin

ng unang Saligang Batas natin

siya'y "Dakilang Paralitiko"

tinatawag ding "Dakilang Lumpo"

kilalang "Utak ng Rebolusyon"

sa kasaysayan ng ating nasyon

kay Mabini, Mabuhay! Mabuhay!

taospuso kaming nagpupugay!

- gregoriovbituinjr.

12.20.2024

Dalawang anekdota sa pinuntahan kahapon

DALAWANG ANEKDOTA SA PINUNTAHAN KAHAPON

Dalawa ang pakay ko kahapon, ang magpapirma sa mga doktor para sa promissory note at pumunta muli sa DSWD. Kaya dalawang klaseng tao ang nakausap ko - doktor at social worker.

Kailangan kong magpapirma sa labing-apat na doktor na tumingin kay misis para sa promissory note upang makalabas ng ospital. Hindi raw kasi maaari ang promissory note pag hospital bill, na dapat daw ay bayaran ng buo. Pang-apatnapu't limang araw na namin ngayon, sabi ng mga doktor ay pwede na siya lumabas. Subalit sa billing station, hindi pa hangga't di nabubuo ang bayad.

Nakapapagpapirma ako sa unang doktor na dumalaw kay misis nang magtungo ako sa kanyang tanggapan, ikasampu ng umaga kahapon. Sa ikalawang doktor naman ay nakapagpapirma ako bandang alas-onse y medya. Nang mapirmahan niya iyon, sabi niya sa kanyang sekretarya, "Ito 'yung pasyenteng takot na takot kami dahil baka mamatay. Buti naman at naagapan."

Ikalawa, nang magtungo ako sa DSWD dahil may pinakontak ang isang staff ng partylist na DSWD staff. Agad ko naman iyong pinuntahan. 

Sa panayam sa akin ng social worker, at pagtingin niya sa mga papel lalo na sa SOA o statement of account, ang agad na komento niya, "Ang liit naman ng kaltas ng PhilHealth, dalawang libong piso nga kada buwan ang kaltas sa amin, at kayo naman abot dalawang milyong piso ang hospital bill, tapos limang libong piso lang ang kaltas." Wala akong naisagot kundi tango.

Sinabi ko sa social worker na tumingin ng papel na nakakuha na ako ng Guarantee Letter noong Lunes lang. "Buti sinabi mo. Dahil kung hindi, baka ibawas sa akin iyan.", sabi ng social worker. Dahil nabigyan na ako ng GL, ang ibinigay na lang niya sa akin ay food assistance na P10K, na nakuha ko naman bago mag-alas singko ng hapon.

Dalawang komento iyon na tumimo sa akin habang pauwi na ako sa ospital sa piling ni misis. Ang una, anang doktor, na muntik na palang ikamatay ni misis ang namumuong dugo sa kanyang bituka. Natatandaan ko ngang nagkaroon pa ng doctors' conference sa viber kasama si misis noong gabi bago siya operahan kinabukasan. Kaya pala, sinasabi ng mga doktor na rare case ang kaso ni misis. Nakatatlong test na, kasama ang bone marrow biopsy subalit di pa batid ng mga doktor ang dahilan ng blood clot. Subalit nabigyan naman si misis ng blood thinner.

At ang ikalawa nga ay yaong komento ng social worker sa PhilHealth ni misis, na nang tinanong ko si misis ay sinabi niyang totoo iyon. Social worker din si misis kaya alam din niya.

Ginawan ko ng munting tugmaan ang karanasan kong iyon.

DALAWANG ANEKDOTA SA PINUNTAHAN KAHAPON

yaong pahayag ni Dok ay nakagigimbal

muntik nang ikamatay ni misis ang sakit

todo bantay ang mga doktor sa ospital

upang tiyaking sakit ay di na umulit

pati komento ng social worker sa PhilHealth

ay sadyang tumimo sa aking kaisipan

ang bill sa ospital ay dalawang milyong higit

sa PhilHealth, limang libo lang ang kabawasan

dalawang anekdota iyong narinig ko

nang kinakausap ako ng mga iyon

at makadurog-puso kung iisipin mo

na di ako makatulog nang dahil doon

buti't maagap ang mga doktor, ginawa

ang nararapat upang bumuti si misis

na ngayon ay buhay pa't nagpapagaling nga

kaya ang paggaling niya'y walang kaparis

- gregoriovbituinjr.

12.06.2024

Balagtas mula bagtas, kalamyas mula kamyas

BALAGTAS MULA BAGTAS, KALAMYAS MULA KAMYAS

Sa lalawigan ni Itay sa Batangas, ang tawag sa bungang KAMYAS ay KALAMYAS na madalas isahog sa sinaing na tulingan. Nadagdagan ng "la" ang KAMYAS. Kumbaga, ang kamyas sa Maynila ay kalamyas sa Batangas. Ang aking ama'y mula sa Balayan kung saan palasak ang sinaing na tulingan. Ang kalamyas na pinatuyo mula sa pagkabilad sa araw ang paborito kong papakin sa sinaing na tulingan.

Mas napansin ko ang paggamit sa "la" ngayon nang talakayin ni Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan Virgilio S. Almario na ang BALAGTAS ay mula sa salitang BAGTAS. Tulad din ng kalamyas na nadagdagan ng "la" sa salita.

Binabasa ko ang aklat na Kulo at Kolorum ni Almario, pahina 31, at nabanggit niya iyon. Ayon sa kanya, "Una, dahil isang totoong Tagalog na salita ang "balagtas" - varyant ng "bagtas" at katumbas ng shortcut natin sa Ingles. Ikalawa, bahagi ng kadakilaan ng Florante at Laura ang idinulot nitong simbolikong pagbagtas ng panitikan ng ..."

Panlapi ba ang "la"? Ito ang tila sinasabi sa mga nabanggit na salita. Mayroon tayong gitlaping "la". Bukod sa Balagtas at kalamyas, may iba pa kayang salitang gumagamit ng gitlaping "la"?

Dagdag pa ni Almario, "Sa kasulatan ng binyag, isinunod ang pangalan ng makata sa pangalan ng ama na si Juan Balagtas ng Panginay, Bigaa, kaya bininyagan siyang "Francisco Balagtas."

Ginawan ko ng munting tula ang usaping ito:

GITLAPING "LA"

ani Almario, mula "bagtas" ang "Balagtas"

dahil panitikan ng bayan ang binagtas

para pala itong kalamyas sa Batangas

na dinugtungan ng gitlaping "la" ang kamyas

mga dagdag-kaalaman ang mga ito

nang mapaunlad pa ang wikang Filipino

at mabatid ng tagapagtaguyod nito

gaya ng makata't manunulat tulad ko

sa mga saliksik ko'y isasamang sadya

at magagamit sa anumang maaakda

ang gitlaping "la" ay luma ngunit sariwa

na karaniwan nang ginagamit ng madla

maraming salamat, mga ito'y nabatid

wikang lalawiganin ay may naihatid

at napagtantong kung sakaling may balakid

sa pagpaunlad ng wika'y maging masugid

- gregoriovbituinjr.

11.29.2024

Panayam sa akin ng mga estudyante para sa kanilang thesis

PANAYAM SA AKIN NG MGA ESTUDYANTE PARA SA KANILANG THESIS

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Narito ang isang panayam sa akin ng ilang mag-aaral ng Batangas State University na nais kong ilahad sa sanaysay na ito upang hindi malimutan at maging bahagi ito ng aking kathambuhay. Kumontak sila sa akin nitong Nobyembre 13, 2024, bandang hapon. Dahil sa kanilang mga katanungan ay parang isinulat ko na rin ang aking talambuhay bilang manunulat. Bagamat sa messenger ng facebook lamang kami nag-usap, napakahalaga na nito sa akin bilang manunulat. Narito ang kanilang panayam.

"Magandang araw po, Sir Gregorio! Ako po si Bb. Vhonna Pascual,  mag-aaral po mula sa Batangas State University-The National Engineering University. Kasalukuyan po akong nasa 3rd year sa ilalim ng programang Bachelor of Secondary Education Major in Filipino at kami po ng aking grupo ay may binubuong pananaliksik/ thesis. Sa amin pong isinagawang pananaliksik ay ang inyo pong mga maikling kuwento ang aming pinapaksa. Layunin po namin na makapagpasuri ng inyong tatlong maikling kwento partikular sa "Sona na Naman, Sana Naman, "Bigong Bigo ang Masa" at "Budol-budol sa Maralita". Ngayon po ay nais namin itong ipaalam sa inyo upang makahingi rin ng permiso gayundin ay mapagbigyan at mapaunlakan nawa ninyo kami ng panayam. Ito po ay upang magkaroon ng diskusyon at pagkakataon na makapagtanong-tanong sa inyo hinggil sa inyo pong mga akda. 

Umaasa po kami ng aking grupo sa inyong positibong pagtugon. Maraming salamat po!

Sinagot ko naman agad sila. "Okay po. Gamitin ninyo ang mga nasulat kong kwento. Text na lang yung panayam at sasagutin ko." Kasalukuyan akong nagbabantay kay misis sa ospital nang maganap ang panayam.

"Maraming salamat po sa pagtugon, Sir Gregorio! Tiyak na malaki po ang maitutulong ng inyong mga kasagutan sa aming mga katanungan. Mangyaring makikihintay na lamang po ng aming mga tanong na ipapasa sa inyo kinabukasan na siya naman pong aming iku-consult muna sa aming guro sa pananaliksik. Muli, magandang gabi po at maraming salamat po."

Nobyembre 14, 2024, ikasampu ng umaga, ay kumontak muli sila sa akin.

"Magandang araw po sir Gregorio! Kami po ay lubos na nagpapasalamat sa inyong pagpapaunlak sa amin upang kayo ay aming makapanayam. Naririto po ang aming mga inihandang katanungan para sa inyo:

Ilang taong gulang na po kayo? At ilang taon na po kayo sa larangan ng pagsulat?

Ano ang mga salik/bagay na nagtulak sa iyo upang sumulat?

Ano o sino po ang naging inspirasyon mo sa pagsulat/ mga batayan?

Ano po ang inyong mga layunin sa pagsulat ng mga akda?

Hindi po ba kayo nakakaramdam ng takot sa dahilan na ang iyong mga katha ay sumasalungat sa gobyerno? May pagkakataon na po ba na nakaranas na kayo ng pananakot o banta na nagmula sa ibang mga tao o sa gobyerno?

Ano ang mensaheng nais iparating ng inyong mga akda sa mga mambabasa?

Nakatanggap na po ba kayo ng iba’t ibang parangal sa inyong pagsulat? At ano-ano ang mga ito?

Ano po ang magandang dulot ng pagiging isang aktibista?"

Tumugon agad ako. "Magandang katanungang nais kong sagutin sa pamamagitan ng sanaysay. Pakihintay lamang dahil may mga nilalakad pa ngayong araw."

Anila, "Maraming salamat po, Sir. Mag-iingat po kayo!"

Narito naman ang aking mga sagot:

"Ako si Gregorio V. Bituin Jr., makata, pultaym na aktibista, at manunulat para sa masa at uring manggagawa. Laking Sampaloc, Maynila at doon din ipinagbuntis ng aking ina, subalit isinilang sa isang ospital sa Lungsod Quezon noong Oktubre 2, 1968. Kaya edad 56 na ako ngayon. Ang aking ama ay mula Balayan, Batangas at ang aking ina ay mula Barbaza, Antique.

Hayskul pa lang ay nagsusulat na ako. Subalit noong nasa kolehiyo, sa campus paper na The Featinean unang nalathala ang aking akda. Mula 1993-95 ay staffwriter ako ng The Featinean, opisyal na publikasyon ng FEATI University, na paaralan din ng aking ama't ina. Naging features and literary editor ng The Featinean noong 1995 - 1997.

Nakawilihan ko nang kumatha ng tula, maikling kwento at sanaysay, subalit di pa nobelista. Pangarap kong makapaglathala ng nobela balang araw.

Naging kasapi ako ng Association of Filipino Poets (ASFIPO) at naging aktibo rito noong 1996-98. Nag-aral ng pagtula sa Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo (LIRA) mula Setyembre 2001 hanggang Marso 2002. Naging fellow sa Palihang Rogelio Sicat noong Hunyo 2022.

Nagsulat din sa magasing Tambuli, ng grupong Bukluran ng Manggawang Pilipino (BMP), (1996-99) at sa dalawang isyu ng magasing Maypagasa ng grupong Sanlakas, 1998-99. Nagsulat sa Taliba ng Maralita bilang staff ng grupong Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML) mula 2001-2008, at muling inasikaso ang publikasyong ito mula Setyembre 2018 nang mahalal na sekretaryo heneral ng KPML hanggang kasalukuyan.

Nagsulat din sa pahayagang Obrero ng BMP mula 2003-2010, at sa magasing Ang Masa ng Partido Lakas ng Masa (PLM), walong isyu, 2011-2012.

Ang mga salik na nagtulak sa akin upang magsulat ay ang mga isyung nasa paligid, lalo't isyu ng mamamayan. Upang matupad ang pangarap kong maging nobelista, dapat munang pag-igihan ko ang pagsusulat ng maikling kwento.

Naging inspirasyon ko sa pagsusulat ang pakikibaka ng karaniwang mamamayan para sa hustisyang panlipunan - isyu ng mga saray ng sagigilid o marginalized sector ng lipunan. Mga naging guro ko ay lider-manggagawa, lider-maralita, lider-kababaihan, magsasaka, vendor, kabataan at bata. Isyu ng mababang sahod, kagutuman, pagpag na pagkain, demolisyon, relokasyon, kalusugan ng mamamayan, na ginagawan ko ng maikling kwento, sanaysay at tula.

Layunin ko sa pagsusulat ay magmulat sa kapwa dukha at kauring manggagawa. Nagsusulat ako para sa bayan, karapatang pantao at hustisyang panlipunan. Ito na ang buhay ko, ang magsulat para sa mga api at pinagsasamantalahan sa lipunan. Hindi ako takot ma-redtag dahil sinusulat ko'y mga totoong nangyayari sa masa.

Kung mapapatay ako dahil sa pagsusulat, tanggap ko. Mas mabuting mamatay sa laban kaysa magbilang ng araw sa banig ng karamdaman.

Nakatanggap ng Gawad mula sa HR Online ang ilan kong tula at blog. Tanging sa Human Rights Online pa lang nakatanggap, mga apat na beses na.

Ang mensaheng nais kong iparating sa mambabasa ay huwag silang manahimik kung may nakita silang mali. Kung kinakailangan, lumabas sila at ipaglaban ang katarungang ipinagkakait sa kanila.

Para sa akin, mabuti ang aktibista dahil ipinaglalaban mo ang karapatan at kaginhawahan ng lahat, hindi ng iilan.  Ipinaglalaban mo ang dignidad mabuhay ng karaniwang tao. Ipinaglalaban mong magkaroon ng lipunang makatao, lipunang walang pagsasamantala ng tao sa tao. Nangangarap ang aktibista ng lipunang matino, pantay, at makatarungan."

Hanggang diyan ko tinapos ang maikli kong talambuhay bilang makata, manunulat at pultaym na aktibista. At tumugon naman sila ng:

"Lubos po kami ng aming grupo na  nagpapasalamat sir Gregorio, Malaking tulong po ito para sa aming thesis at gayundin po ay sa proposal defense na gaganapin bukas ❤️🥰Nawa po na kapag naaprubahan ang aming thesis proposal ay patuloy niyo po kaming paunlakan upang maipalimbag namin sa aming unibersidad ang inyong mga katha❤️

Sinagot ko naman agad: "Maraming salamat din. Nawa'y magtagumpay kayo sa inyong proposal defense."

Nobyembre 16 ng ikalima ng hapon ay kumontak muli ang tagapanayam.

"Magandang araw po, Sir Gregorio! Kahapon po ay naganap ang aming thesis proposal na may pamagat na "PAGKILALA SA TINIG NG MAKABAGO: PAGSUSURI SA MGA PILING AKDA NI GREGORIO V. BITUIN JR." Nais po naming ipabatid sa inyo na matagumpay po naming nadepensahan ang aming proposal na ito. Kami po ng aking mga kasamahan ay naniniwalang isa pong malaking parte ng aming tagumpay kahapon na malaman ng aming mga panel na kayo po ay tumugon sa ilan naming mga katanungan kung kaya't nawa po ay patuloy po kayong  maging bukas sa aming mga mananaliksik sa mga susunod pang mga araw upang mapaghusay pa ang aming isinasagawang pananaliksik. Muli po, mula sa aming tatlo ay lubos po kaming nagpapasalamat sa inyo, Sir!"

Kalakip niyon ang disenyo ng pabalat ng kanilang thesis na ipinadala sa akin, na ang pamagat ay: "Pagkilala sa Tinig ng Makabago: Pagsusuri sa mga Piling Akda ni Gregorio V. Bituin Jr." nina Mary Pauleen B. Cruz, Kim Andrea O. Manimtim & Vhonna Aileen T. Pascual. At sa itaas na kanang bahagi ay nakasulat naman ang pangalan ng kanilang paaralan: "Batangas State University - The NEU" at kaliwang bahagi ay "Nobyembre 2024".

Agad din akong tumugon sa kanila. "Congrats! Maraming salamat at mabuhay kayo!"

Ginawan ko ng tula ang kanilang panayam bilang pasasalamat.

SA MGA TAGAPANAYAM

maraming salamat / sa interes ninyo

sa aking panulat / at maikling kwento

na para sa thesis / nang pumasa kayo

sa inyong aralin / at sa guro ninyo

ang sinagot ko na'y / aking talambuhay

bilang manunulat / at makatang tunay

aking mga tindig / at pala-palagay

bilang aktibista't / kwentista ng buhay

noong una, ako'y / totoong nagulat

kwentong SONA pala / ang napiling sukat

maikling kwento kong / layon ay magmulat

ang masasabi ko'y / maraming salamat

buti't napili n'yo'y / kwento kong pangmasa

na buhay na'y alay / sa bayan kong sinta

ang talambuhay ko'y / agad inakda na

nawa, sa thesis n'yo / kayo'y makapasa

11.19.2024

Ligalig

LIGALIG 

Kahapon, Nobyembre 13, alas-kwatro pa lang ng madaling araw ay nagtungo na ako sa Lung Center sa Quezon Avenue upang pumila sa PCSO. Hihingi sana ako ng tulong sa PCSO dahil malaki na ang hospital bill sa ospital. Nakaratay si misis doon.

Subalit sabi ng gwardya, wala na ang PCSO roon since pandemic. Nabigla ako.

Saan lumipat, tanong ko. Sa Shaw Blvd sa Mandaluyong. Kaya agad akong lumabas sa Lung Center, sumakay ng dyip hanggang Edsa.

Agad sumakay ng MRT patungong Shaw Blvd. Pagdating sa Manuela na ngayon ay Star Mall, sa terminal ng dyip, tinanong ko sa driver saan ang PCSO. Mga 250 meters lang, pwede mong lakarin.

Ah, kaya hindi na ako sumakay ng dyip. Nilakad ko na lang. Hanggang matanaw ko ang gusaling may malaking nakasulat na PCSO. Pasadong alas-singko na ako nakarating.

Pinadaan ako sa likod ng PCSO, habang may gwardya rin sa harap. Nabigyan ako ng guard ng stub number 4. Ibig sabihin, pang-apat ako sa pila. Sinabi rin ng guard na walang walk-in. Nakupo. walk-in ako. Aba'y dalawang linggo na kaming nag-aabang sa onlayn. Kaya sabi ni misis, pumila na lang.

Alas-otso pa pala ang bukas, kaya higit dalawang oras din akong naghintay. Bago mag-9 ng umaga ay tinawag na ako. Nag-usap kami ng taga-PCSO. Wala munang walk-in, sabi niya. Nilabas ko ang mga dokumento. Tiningnan niya iyon at nagbigay lang ng payo subalit sinabi niyang pulos onlayn na ang transaksyon sa PCSO.

Ikasiyam ng umaga, lumabas na ako ng PCSO. Nilakad ang patungong MRT. Sumakay patungong Cubao station.

Aba'y nakalampas ako ng baba. Hindi ko napansing Cubao na pala. Tumayo ako nang umandar na muli ang tren patungong sunod na istasyon. Nakita ko ang QMart. Kaya nakalampas nga ako. Bumaba na ako sa GMA-Kamuning station.

Sumakay muli pabalik ng Cubao. Pagdating ng Cubao ay sumakay ng dyip pabalik sa ospital.

Marahil kaya ako nakalampas ay ligalig na ako, kaunti rin ang tulog. Paano ba mababayaran ang higit Isang milyong pisong halaga ng hospital bill, gayong pultaym akong tibak. Si misis ang may sweldo bilang social worker.

Dahil ako ang asawa, sa pangalan ko naka-address ang sulat mula sa billing station. Ako ang sinisingil. Sinisingil ay isang pultaym na tibak. Paano ka hindi maliligalig? Buti, hindi ako natatabig ng sasakyan o nabubundol habang tumatawid.

naliligalig, litong-lito na

natutulala, grabe talaga

sa ospital, milyon ang halaga

ng paggamot kay misis, di ko na

alam saan kukuha ng pera

aktibistang pultaym ang tulad ko

kumikilos gayong walang sweldo

nasa ospital pa ang misis ko

mga babayaran ba'y paano

subalit lahat ay gagawin ko

sa PCSO aking nilakad

ang mga dokumentong kinalap

mga ahensya'y puntahang sukat

ligalig at pagod man sa lakad

ay gagawin ko pa rin ang lahat

- gregoriovbituinjr.

11.14.2024

18,756 ang inabusong bata noong 2023

18,756 ANG INABUSONG BATA NOONG 2023

Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa Philippine Star na may petsang Nobyembre 2, 2024, may dalawang sulatin hinggil sa karapatan ng mga bata. Ang una, na nasa pahina 4, ay pinamagatang "18,756 children's rights violations recorded in 2023" at ang Editoryal na nasa pahina 8 ay may pamagat namang "Protecting Children".

Narito ang apat na unang talata ng balita, na malaya nating isinalin sa wikang Filipino:

"Over 18,000 reports of child violations have been documented in the country for 2023, a majority of which were cases of rape and acts of lasciviousness, the Council for the Welfare of Children (CWC) said yesterday.

Based on the records of the Philippine National Police-Women and Children Protection Center, a total of 18,756 reports of child violation were logged for the year 2023. Of this number, 17,304 were “rape and acts of lasciviousness.”

“Since 2016, these are the top violations committed against children,” CWC executive director Angelo Tapales said.

According to him, this month’s 32nd celebration of the National Children’s Month (NCM) is focused on advocating an end to all forms of violence against children."

(Mahigit 18,000 ulat ng mga paglabag sa bata ang naidokumento sa bansa nitong 2023, karamihan dito'y pawang kaso ng panggagahasa at gawaing mahahalay, ayon sa Council for the Welfare of Children (CWC) kahapon.

Batay sa talaan ng Philippine National Police-Women and Children Protection Center, nakapagtala ng kabuuang 18,756 na ulat ng paglabag sa karapatan ng bata sa taong 2023. Sa bilang na ito, 17,304 ang “panggagahasa at gawaing mahahalay.”

"Mula 2016, ito ang mga nangungunang paglabag na ginawa laban sa mga bata," sabi ni CWC executive director Angelo Tapales.

Ayon sa kanya, ang ika-32 na selebrasyon ng National Children’s Month (NCM) ngayong buwan ay nakatuon sa pagsusulong ng pagwawakas sa lahat ng uri ng karahasan laban sa mga bata.)

Basahin naman natin ang unang apat na talata sa Editoryal, na malaya rin nating isinalin sa wikang Filipino.

"Aside from being the month for remembering the dead, November is also marked as National Children’s Month. Sadly, the situation for millions of Filipino children is grim.

The Department of Social Welfare and Development reported that at least 18,756 cases of child rights violations, many involving physical and sexual violence, were recorded nationwide in 2023. These were only the cases that were reported. Child welfare advocates say that many cases of domestic violence and sexual exploitation of children go unreported because the perpetrators are the victims’ parents or guardians themselves.

A 2020 study conducted by the United Nations Children’s Fund reported that the Philippines “has emerged as the center of child sex abuse materials production in the world, with 80 percent of Filipino children vulnerable to online sexual abuse, some facilitated even by their own parents.” Child welfare advocates say the COVID lockdowns worsened the problem, with children confined at home with their abusers.

The victims are typically too young to resist or understand that they are being abused. Among children who are old enough to understand, there are also those who genuinely believe they are helping their families survive, even if their parents are the ones subjecting the children to online sexual abuse and exploitation."

(Bukod sa buwan ng paggunita sa mga namatay, tinukoy din ang ang Nobyembre bilang National Children’s Month o Pambansang Buwan ng mga Bata. Nakalulungkot, mapanglaw ang kalagayan ng milyun-milyong batang Pilipino.

Iniulat ng Department of Social Welfare and Development na hindi bababa sa 18,756 ang kaso ng paglabag sa karapatan ng mga bata, na karamihan ay may kinalaman sa pisikal at sekswal na karahasan, ang naitala sa buong bansa noong 2023. Ito lang yaong kasong naiulat. Sinasabi ng mga tagapagtaguyod ng kapakanan ng bata na maraming kaso ng karahasan sa tahanan at sekswal na pagsasamantala sa mga bata ang hindi naiuulat dahil ang mga may sala mismo'y mga magulang o nag-aalaga mismo sa mga biktima.

Sa isang pag-aaral noong 2020 na isinagawa ng United Nations Children's Fund, naiulat na ang Pilipinas ay “lumitaw bilang sentro ng produksyon ng mga materyal ng sekswal na pang-aabuso sa mga bata sa mundo, kung saan 80 porsiyento ng mga batang Pilipino ang bulnerable sa onlayn na pang-aabusong sekswal, ang ilan ay ginawa mismo ng kanilang sariling magulang.” Sinabi ng mga child welfare advocate na pinalala ng COVID lockdown ang problema, kasama ang mga bata na nakakulong sa bahay kasama ang mga nang-aabuso sa kanila.

Kadalasang napakabata pa ng mga biktima upang labanan o maunawaan nilang sila'y inaabuso. Sa mga batang nasa hustong gulang na upang makaunawa, mayroon ding mga tunay na naniniwalang tinutulungan nilang mabuhay  ang kanilang pamilya, kahit na ginagamit ng kanilang mga magulang ang mga bata sa onlayn na sekswal na pang-aabuso at pagsasamantala.)

Nakababahala ang dalawang akdang itong lumabas sa Philippine Star, na sana'y matugunan ng mga kinauukulan, at maging ng mga mamamayan. Paano nga ba mababawasan ang ganyang pagsasamantala sa mga bata? Paano maiiwasang mismong mga magulang pa o mga nag-aalaga pa sa mga bata ang magsamantala sa kanila?

Mayroon tayong pandaigdigang kasunduan upang maprotektahan ang mga bata, tulad ng Convention on the Rights of the Child. Nakalagay nga sa isang talata sa Preambulo nito:

Isinasaisip na, gaya ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na kawalan ng gulang, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Isinasaisip na, tulad ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na imatyuridad, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Naiisip kong buong isalin sa wikang Filipino, kung sakaling wala pa, ang Convention on the Rights of the Child sa wikang Filipino, sa wikang madaling maunawa ng masa, ng mga guro at mga magulang, bilang munti kong ambag upang mabawasan o matigil na ang pang-aabuso sa mga bata. Sa ngayon, ang aking pananaw sa mga nabasa kong ulat at editoryal ay idinaan ko sa tula.

WAKASAN ANG PANG-AABUSO SA MGA BATA

ulat na'y higit labingwalong libong bata

ang inabuso noong nakaraang taon

ulat itong tunay na nakababahala

na dapat talagang pagtuunan ng nasyon

National Children's Month ang buwan ng Nobyembre

kaya nasabing isyu'y napag-uusapan

kinauukulan ba'y anong masasabi

upang gawang pang-aabuso'y mabawasan

kahit man lang sa tula'y aking maihatid

ang pag-aalala sa ganyang mga kaso

kahit man sa pagtula'y aking mapabatid

na mga bata'y di dapat inaabuso

naiisip kong maging ganap na tungkulin

bilang aktibista't makata'y maging misyon

Convention on the Rights of the Child ay isalin

sa wikang Filipino, ito'y nilalayon

malathala bilang pamplet o isaaklat

at maipamahagi sa maraming tao

nawa, masang Pilipino ito'y mabuklat

upang mapakilos sila hinggil sa isyu

11.03.2024