Ang Pasiya ni Sakay: Kabayanihan o Pagkakamali?

Ang Pasiya ni Sakay: Kabayanihan o Pagkakamali?

ni Gregorio V. Bituin Jr.

(Nalathala sa librong "MACARIO SAKAY, BAYANI!")

TUNaY ngang bawat pasiya ng isang tao ay may malaking kaugnayan sa kanyang kinabukasan o hinaharap. Tulad na rin ng desisyong mag-asawa ng maaga, ito’y pinag-aaralan at pinagpapasiyahan dahil ito’y panghabambuhay, maliban na lamang kung magpasiyang maghiwalay ang mag-asawa.

Tulad din ng desisyong kukuning kurso sa kolehiyo, ito’y pinag-aaralan at pinagpapasiyahan dahil nakasalalay dito ang kanyang kinabukasan.

Tulad din ng desisyong maghimagsik laban sa mga mananakop. Tulad din ng pasiyang sumuko, hindi dahil naduwag, kundi dahil may isinasaalang-alang na bukas.

Gayunman, ang pasiya ba ni Sakay na sumuko ay isang kabayanihan o pagkakamali?

Noong kalagitnaan ng 1905, nakipag-ne-gosasyon si Dr. Dominador Gomez, lider ng Union Obrera Democratica de Filipinas, kina Sakay para sa pagsuko nito, ng kanyang mga opisyal at mga tauhan. Kumbinsido si Gomez na tanging ang pagmamatigas ni Sakay ang bumabalam sa pagtatatag ng isang pambansang asamblea. Napapayag niya si Sakay na wakasan ang kanyang paglaban sa kondisyon na isang pangkalahatang amnestiya ang ipagkaloob sa kanyang mga tauhan, payagan silang makapagdala ng baril at pahintulutan siya at ang kanyang mga tauhan na makalabas ng bansa nang tiyak ang personal na kaligtasan.

Isang buwan pagkabitay kay Sakay, agad itinayo ang Pambansang Asamblea noong Oktubre 16, 1907 na ginanap sa Manila Grand Opera House. Ang Partido Nacionalista na kasama si Sakay sa nagtayo, at Partido Nacional Progresista, ang dalawang pinakamalaking grupo sa asemblea. At isa sa mga naging delegado nito ay si Dr. Dominador Gomez.

Maaari bang maitayo ang Pambansang Asamblea kahit hindi sumuko si Sakay kung may mga taong gagampan naman sa gawaing ito? O may basbas ng mga Amerikano ang pagtatatag ng Pambansang Asamblea?

Ang pasiyang sumuko ni Sakay upang maitatag ang Pambansang Asamblea ang maaaring sabihing katiyakan ng kanyang adhikaing kasarinlan ng bayan. Kung sinasabi ni Gomez na siya at ang kanyang pangkat lamang ang dahilan kaya naaantala ang pagtatayo ng Pambansang Asamblea, may umagos na dugo ng sakripisyo sa mga ugat ni Sakay upang isuko ang pakikipaglaban para lamang matuloy ang makasaysayang pagtitipong ito para sa ganap na kasarinlan.

Ngunit maraming nagsasabing ang kalayaan ng bayan ay hindi nahihingi kundi ipinaglalaban. Sa kasong ito, isinakripisyo ni Sakay ang sarili. Nagbakasakali siya na maganap nga ang Pambansang Asamblea, bagamat hindi niya inaasahang ang pasiya niyang iyon ang magdudulot ng maaga niyang kamatayan.

Hindi niya hiningi ang kalayaang iyon, pagkat siya mismo ay binitay ng mga Amerikano. Kung sakaling hindi sumuko si Sakay, matutuloy pa rin ba ang Pambansang Asamblea? Marahil.

Naganap na ang kasaysayan ni Sakay. Kung nagkamali man siya sa kanyang pasiya, hayaan natin sa mambabasa ang pasiya. Gayunpaman, ang naging pasiya ni Sakay ay hindi dapat ituring na karuwagan o pagkapagod na sa pakikidigma, kundi pagbabakasakali.

Pagbabakasakaling maganap nga ang pagtatayo ng isang nagsasariling bansa. At dahil naganap ang Pambansang Asamblea isang buwan matapos siyang bitayin, ito ang masasabi nating nagbunga ang kanyang sakripisyo.

Ang Anino ni Macario Sakay

Maikling Kwento

ANG ANINO NI MACARIO SAKAY

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kumukutitap ang ilaw ng lampara ng gabing yaon habang nagmumuni-muni sa kanyang pag-iisa si Dr. Dominador Gomez. Naaalala niya ang kanyang malayong nakaraan.

Sa edad 20 ay nagtungo na siya sa Madrid upang mag-aral ng medisina. Noong 1895 ay nakomisyon siya sa ranggong kapitan sa pangkat medikal ng Hukbong Kastila at naglingkod sa Cuba bilang doktor. Nang bunalik siya sa Pilipinas, nakilala niya si Isabelo delos Reyes, ang tinaguriang ama ng unyonismo sa bansa. Isang magaling na orador, naging pangulo si Gomez ng Union Obrera Democratica de Filipinas (UODF) nang makulong si Isabelo delos Reyes dahil sa pag-uunyon at pag-aaklas ng manggagawa.

Si Gomez ay isa ring magaling na manunulat sa wikang Kastila. Katunayan, nanalo ang sulatin niyang “Cervantes de las Filipinas” bilang pinakamagandang sanaysay sa El Mercantil. Nagsulat din siya sa Los Obreros, ang itinuturing na kauna-unahang pahayagang pangmanggagawa sa Pilipinas. Siya ang lider na nakapagmobilisa ng umano’y may 100,000 manggagawa sa harap ng Malacañang noong Araw ng Paggawa ng 1903, at doo’y kanilang isinigaw: “Ibagsak ang imperyalismong Amerikano!”

Sumapit sa kanyang gunita na ilang taon na rin ang nakalilipas nang bitayin sina Macario Sakay at Lucio de Vega, mga rebolusyonaryo ng digmaang Pilipino-Amerikano.

Sa pamamagitan ng awtorisasyon ni Gobernador Heneral Henry C. Ide, nakipagnegosasyon si Gomez kay Sakay upang sumuko na ito sa mga Amerikano.

Sa pakikipag-usap niya kay Sakay sa kampo nito sa bundok, sinabi ni Gomez na tanging ang pagmamatigas ni Sakay ang nakakabalam sa pagkakamit ng kasarinlan ng bayan. Na kung susuko sina Sakay at ititigil ang pakikidigma laban sa mga Amerikano ay maitatatag ang isang pambansang asamblea na magsisilbing unang hakbang para sa pagtatayo ng sariling pamahalaang Pilipino.

Maya-maya’y nagulat si Gomez sa paglapit ng isang anino sa kanyang harapan ngunit hindi niya ito gaanong maaninaw.

“Ikaw ay isang taksil sa adhikain ng rebolusyon! Ikaw ang dahilan kung bakit kami binitay!” ang sabi ng anino.

“Macario, ginawa ko iyon dahil sa paniniwalang kayo ang dahilan kung bakit nababalam ang independensyang hinahangad natin para sa ating bayan.”

“Hindi nahihingi ang kalayaan ng bayan, ito’y ipinaglalaban. Bakit mas pinaniwalaan mo ang kagustuhan ng mga dayuhan kaysa aming iyong kababayan? Ang aming tanging hangad ay kalayaan ng ating Inang Bayan. Nang malaman nating pinasimulan ni Gat Andres Bonifacio ang pakikibaka para sa kalayaan ng bayan, kami’y agad sumapi sa Katipunan at nakipaglaban hanggang sa malaman naming siya’y pataksil na pinatay ng mismong mga kababayan at kapanalig sa himagsikan. Lumaya tayo sa mga Espanyol upang magpasakop naman sa mga Amerikano. Ipinagpatuloy namin ang laban. Itinuring kaming mga bandido ng mga mananakop na Amerikano, gayong kami’y mga rebolusyonaryong kumikilos upang mapalaya ang bayan. Ngunit dahil sa iyong matatamis na salita at pangako ay napahinuhod mo kami. Pumayag kaming wakasan ang aming paglaban sa bagong mananakop sa kondisyong ipagkakaloob sa aking mga tauhan ang pangkalahatang amnestiya, payagan kaming makapagdala ng baril at pahintulutan kami at ang aking mga tauhan na makalabas ng bansa ng tiyak ang per

sonal na kaligtasan. Iniwan namin ang aming kuta sa Tanay, ngunit…”

“Hintay ka, Macario, ako’y tumutupad lamang sa aking tungkulin, ngunit ang mga Amerikano ang hindi tumupad sa usapan. Hindi ko akalaing nang imbitahan kayo ni Kor. Bandholtz sa isang handaan sa Cavite sa tirahan ni gobernador Van Schaik, ay isang kapitang Amerikano ang sumunggab sa iyo at dinisarmahan ka, pati na rin ang iyong mga tauhan. Wala na rin kayong laban doon dahil napapaligiran na ng mga sundalo ang bahay.”

“Sino ka ba talaga, Dominador Gomez? Magiting na lider-manggagawa o taksil na Pilipino?” ang panunumbat ng anino. “Ang paanyaya’y naging isang bitag, hanggang sa kami’y mahatulan ng kamatayan. Binitay kami ngunit lumaya ba ang bayan?”

Hindi makapagsalita si Gomez, habang patuloy niyang pinagninilayan ang kanyang nakaraan.

Halos mamatay ang apoy sa lampara dahil sa mahinang hampas ng malamig na hangin. Siya na isang batikang organisador at lider-manggagawa ang siyang dahilan ng pagkabitay ng isang rebolusyonaryo? Isa itong batik sa kanyang katauhan.

May sinabi nga noon ang bayani, manggagawa, at Supremong si Gat Andres Bonifacio, “Matakot tayo sa kasaysayan.” At ngayon, si Dr. Dominador Gomez ay nanghihilakbot. Dahil sa kanyang kagagawan ay nabitay ang isang kababayang tulad niya’y naghahangad din ng paglaya.

“Ah, sadyang malupit ang kasaysayan. Maaari pa ba itong mabago?” Nasa gayong paglilimi si Gomez nang unti-unting naglaho ang anino sa kanyang harapan, habang ang tinig nito ay umaalingawngaw sa buong kapaligiran, na kasabay ng hampas ng hangin ay tila paulit-ulit na sinasabi, “Hindi kami mga bandido. Binitay kami ngunit lumaya ba ang bayan?”

(Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 31, Marso 2007, p.7)

Sa Alaala ng Isang Dakilang Rebolusyonaryo

Sa Alaala ng Isang Dakilang Rebolusyonaryo

ni Gregorio V. Bituin Jr.

(Pambungad sa librong MACARIO SAKAY, BAYANI)

Ang kadakilaan ni Macario Sakay at ng kanyang mga kasama ay dapat lamang gunitain, lalo na ngayong darating na Setyembre 13, 2007, ang sentenaryo ng kanyang kamatayan.

Una kong nakilala si Sakay, hindi sa mga librong pangkasaysayan kundi sa pelikula ni Raymond Red na pinamagatang Sakay, na ipinalabas sa mga sinehan noong 1993. Ang unang pelikulang Sakay ay isinapelikula noong 1939 sa direksyon ni Lam-berto V. Avellana. Meron pa umanong pelikulang pinagbidahan ni Mario Montenegro nang bandang dekada ng 1960s na pinamagatang Alias Sakay.

Itinuturing na tulisan si Sakay at ang kanyang mga kasama kung ang babashin ay mga panulat ng mga historyador na Amerikano, kasama ang mga kakutsabang Pilipino. Ito ang isinisiksik nilang propaganda kahit sa mga aklat ng kasaysayan na ginagamit sa mga paaralan.

Dapat maisulat at malaman ng taumbayan ang kabayanihan ni Sakay at ang pagpapatuloy niya ng adhikain ng Katipunan sa panahon ng pananakop ng mga Amerikano.

Ayon nga kay Pio del Pilar, sa kanyang liham kay Jose P. Santos noong 1930s, “Si Macario Sakay, sa aking pagkakakilala sa kanya, ay isang tunay na makabayan. Sa panahon ng rebolusyon habang kami’y nakikidigma, siya naman ay patuloy sa pagpapalaganap ng mga adhikain ng Katipunan, na ang pinakalayunin ay ipagtagumpay ang kasarinlan ng Pilipinas. Isa siya sa may malaking naitulong sa pagpunta sa bayan-bayan upang itatag ang mga konseho ng Katipunan. Napakatindi ng pagkahu-maling niya sa adhikaing yaon na kahit nahuli siya ng mga Amerikano, ipinagpatuloy niyang tuparin ang di-natapos na hangarin ng Katipunan na gawing malaya at makatayo sa sariling paa ng bansang Pilipinas, sa pamamagitan ng pagtataguyod ng bagong rebolusyon.

Si Sakay ay maaaring tulisan sa mata ng mga Amerikano, kaya nga siya binitay. Ngunit sa harap ng Diyos, Bayan at Katotohanan, siya’y tunay na makabayan na nararapat lamang mabuhay sa isipan ng lahat nating kababayan sa lahat ng panahon.” (di orihinal na tagalog, ito’y salin mula sa pinagsaliksikang aklat na nakasulat sa Ingles.)

Ayon naman sa awtor na si Orlino A. Ochosa, “Sina Bonifacio, Jacinto at Sakay ang bumubuo ng dakilang triad na namuno sa Katipunan at sa mga naghihimagsik na masa: “ang mga anak ng bayan”. Sila’y mga tunay na proletaryo, anak ng Tondo, kinatawan ng mga walang pag-aaring indios bravos. Dahil sa kanilang rebolusyonaryong paninindigan, nabuhay sila sa kabayanihan at kadalamhatian. Sa pagtatatag ng Katipunan, sinimulan ni Bonifacio ang Rebolusyon na inayawan siya’t pinaslang. Sa pagpapalaganap ng mga gawain ng Supremo, binalewala si jacinto at naiwang mag-isang namatay ng Republika. Ganito rin ba ang kapalaran ni Sakay sa pagmana sa liderato ng Katipunan?” (mula sa aklat na Bandoleros, di orihinal na tagalog, ito’y salin mula sa pinagsaliksikang aklat na nakasulat sa Ingles.)

Wala pang ganap na pagkilala sa kanya, maging ito ma’y proklamasyon ng pangulo ng bansa, pagkakaroon ng bantayog sa isang mayor na lokasyon sa lunsod, o kaya’y ipangalan sa kanya ang isang mayor na kalsada. Kahit sa Tondo, wala man lamang pangalan ng kalsada para kina Sakay at sa kanyang mga kasama.

Nawa’y makatulong sa mga mambabasa ang munting aklat na ito sa pag-unawa sa kabayanihan ni Macario Sakay pagkat siya’y bahagi ng kasaysayan ng himagsikang Pilipino para lumaya ang bayan sa kamay ng dayuhan. Nawa’y makatulong din ito sa pagpapalaganap ng kampanya upang magkaroon ng rebulto si Sakay sa isang pangunahing lansangan sa bansa, ipangalan sa kanya ang isang pangunahing lansangan, at ituring siyang isang bayani sa mga aklat pangkasaysayan na binabasa at pinag-aaralan ng mga mag-aaral.

Sa alaala ng isang dakilang rebolusyonaryo at sa dakilang ambag niya sa himagsikan, nararapat lamang ibigay kay Sakay ang ganap na pagkilala sa kanya – si Macario Sakay ay isang tunay na bayani ng lahing Pilipino.

Sampaloc, Maynila

Agosto 21, 2007

Talambuhay ni Teodoro Asedillo

TEODORO ASEDILLO: Magiting na Guro, Lider-Manggagawa, Bayani

Sinaliksik at sinulat ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa sa pinakamagiting na bayani sa kasaysayan ng kaguruan at ng uring manggagawa sa Pilipinas si Teodoro Asedillo. Mula sa angkan ng dating katipunerong si Antonio Asedillo, isinilang siya noong Hulyo 1883 sa Longos (ngayon ay Kalayaan), sa lalawigan ng Laguna.

Mula taong 1910 hanggang 1921, si Maestro Asedillo ay naglingkod bilang guro sa mababang paaralan ng Longos, kung saan itinuro niya ang lahat ng aralin sa maghapong pagpasok sa klase ng mga mag-aaral sa elementarya. Siya’y naangat bilang head teacher ngunit nagpatuloy siyang nagturo sa mga batang nasa ikatlo at ikaapat na baytang. Kilala siya sa kahusayan sa pagtuturo. Isang disiplinaryan, ayaw niya sa mga estudyanteng nagbubulakbol, di nagsisikap matuto, at nagsasayang lang ng oras.

Sakop ng Amerika ang Pilipinas sa panahong yaon, at isa sa pinagtuunan ng pansin ng mga Amerikanong kolonisador ay ang Department of Public Instruction (DPI) sa kanilang kampanya ng pasipikasyon (pwersahang pagpayapa) at asimilasyon (sapilitang pagpapalunok sa atin ng sarili nilang kultura). Sa pamamagitan ng Philippine Commission Act No. 74 (Enero 1901), iniatas ni Gobernador-Heneral Elwell Otis ang mga sumusunod na polisiya: (1) sentralisadong sistema ng batayang edukasyon; (2) paggamit sa Ingles bilang wikang panturo at komunikasyon; at (3) pagtatatag ng isang kolehiyong normal para sa maramihang pagsasanay ng magiging mga guro. Ang paggamit ng wikang Pilipino’y mahigpit na ipinagbawal, at yaong gumagamit nito’y pinarurusahan. Walang Pilipinong pinahintulutang mamuno sa DPI, hanggang sa panahong itatag ang pamahalaang Komonwelt.

Ang mga pangyayari at kalagayang ito ang nagtulak sa unang paghihimagsik ni Asedillo. Pinili niyang gamitin ang wikang Pilipino sa halip na wikang Ingles. Iminulat niya ang mga mag-aaral sa kagitingan at aral ng mga bayaning Pilipino, habang tinuruan din niya ang mga mag-aaral ng awiting makabayan. Hindi rin niya ginamit ang mga aklat na sinulat ng mga dayuhang awtor. Dahil dito, siya’y kinasuhan ng insubordinasyon o pagsuway sa kautusan ng kagawaran noong 1923. Ipinagtanggol niya ang sarili at ikinatwirang hindi dapat ipilit sa mga batang Pilipino ang kulturang banyaga sa kanilang karanasan at pang-unawa. Ngunit siya’y natalo at natanggal sa pagtuturo.

Ang pamilyang Asedillo ay naghirap ng husto. Noong sumunod na taon, ang una niyang asawang si Honorata Oblea ay namatay sa tuberculosis. Naiwan sa kanya ang anak nilang si Pedro. Muli siyang nakapag-asawa noong 1925, kay Eustaquia Pacuribot.

Nagkatrabahong muli si Asedillo nang hirangin siya ng alkalde sa bayang San Antonio bilang hepe ng pulisya roon. Naging bantog siya bilang hepe at marami ang nadakip na kriminal at bandido. Ngunit nang magpalit ang administrasyon sa bayang iyon matapos ang isang halalan, nabiktima siya ng pang-iintriga, natanggal siya bilang hepe, at pinalitan ng isang malakas sa bagong mga opisyal.

May malawakang pagkabalisa noon ang mga magbubukid at manggagawa dahil sa kawalan ng katarungang panlipunan at sa malaking agwat sa pagitan ng mayayaman at mahihirap bunga ng pyudalismo. Dahil dito, naitatag ang Katipunan ng mga Anakpawis sa Pilipinas (KAP) noong 1929. Sumapi sa KAP si Asedillo nang siya’y nagkatrabaho bilang magsasaka sa taniman ng kape. May limang layunin ang KAP: (1) mapagkaisa ang mga manggagawa at magbubukid sa makauring pamumuno ng KAP; (2) labanan ang mala-kolonyalismong pinaiiral ng imperyalismong Amerikano sa Pilipinas; (3) itaguyod at paunlarin ang kabuhayan ng mga anakpawis; (4) kamtin ang tunay na kasarinlan ng Pilipinas at itatag ang isang tunay na pamahalaan ng taongbayan; at (5) makipag-isa sa kilusang mapagpalaya sa iba’t ibang panig ng daigdig. Patakaran ng KAP sa pag-oorganisa ang pagtatayo ng mga unyon ng mga manggagawa, pagtatatag ng partido pulitikal ng mga manggagawa, at pagtataguyod ng makauring pakikibaka.

Lumaganap ang KAP sa buong Kamaynilaan, sa Timog Luzon at Gitnang Luzon. Inatasan ng pamunuan ng KAP si Asedillo na lumuwas sa Maynila upang mag-organisa ng mga manggagawa partikular sa unyon ng La Minerva Cigar and Cigarette Factory sa Tondo. Ang kanyang mag-iina ay naiwan sa Laguna.

Sa La Minerva, hindi pinakinggan ng pangasiwaang kapitalista ang hinaing ng mga manggagawa kaya’t naglunsad ng welga sina Asedillo noong 1934. Dinahas ng magkasanib na pwersa ng konstabularya at Manila Police Department ang mga manggagawa. Namatay ang limang manggagawa at nasugatan ang marami pang iba nang salakayin ng Konstabularya ang piketlayn. Sa welgang iyon ay pinagtangkaan siyang arestuhin ng Konstabularya dahil isa siya sa mga namuno doon, pero nakawala siya at tumakas papuntang Laguna, ang kanyang probinsya. Nang mabalitaan sa pahayagan ng isang opisyal na taga-Laguna na nagawi noon sa Maynila ang welgang pinangunahan ni Asedillo sa La Minerva, isinumbong nito sa pulisya’t militar na si Asedillo ay “komunista”.

Kasabay ng welga sa La Minerva ang pag-aalsa naman ng mga Sakdalista na pinangunahan ng makatang si Benigno Ramos. Layunin ng mga Sakdalista ang (1) pagtuligsa sa sistema ng edukasyong kolonyal na pinangangasiwaan ng mga gurong Amerikanong Thomasites; (2) pagtutol din sa pagtatatag ng mga baseng militar at mga instalasyon ng Amerika sa Pilipinas; at (3) ang paglaban sa dominasyon ng mga Amerikano sa ekonomya at likas na kayamanan ng ating bansa. Umabot sa 50,000 ang kasapi ng Sakdalista sa Timog at Gitnang Luzon.

Naganap ang sunud-sunod na pag-aalsa ng mga magbubukid noong Mayo 2, 1935. May 150 magsasaka ng San Ildefonso, Bulacan, ang sumalakay sa munisipyo, na pawang armado ng itak at paltik. Ibinaba nila ang mga bandila ng Amerika at Pilipinas, at itinaas ang pulang watawat ng Sakdalista. Sanlibong pesante naman ang sumalakay sa Presidencia ng Tanza at Caridad, Cavite, gayundin sa Cabuyao at Sta. Rosa, Laguna. Subalit sa ganting-salakay ng konstabularya noong Mayo 3 ay nasugpo ang mga pag-aalsa. May 50 pesante ang nagbuwis ng buhay, ilandaan ang nasugatan at may limandaang nadakip at napiit.

Nang mawasak ang unyon at mapatay ang ilang welgista sa La Minerva, nang masawi at makulong ang mga nag-alsang Sakdalista, nagpasyang tumakas ni Asedillo sa tumutugis na pulisya’t militar. Bumalik siya sa Laguna kung saan may base ng magsasaka ang KAP. Muli siyang nag-organisa. Napagtanto niyang hindi na maaari ang parlamentaryong paraan lamang ng protesta. Hindi na libro, plakard at araro ang hawak-hawak, kundi baril, bilang isang mandirigma ng masa. Ipinakita niya ang kahusayan sa pamumuno, at nagsagawa sila ng repormang agraryo, pinababa ang buwis o upa sa lupa.

Sumanib si Asedillo sa mga pwersa ni Nicolas Encallado, na kilala sa tawag na Kapitan Kulas, at beterano ng Rebolusyon at pakikidigma laban sa pananakop ng Estados Unidos. Madalas magdaos ng pulong si Asedillo sa mga baryo upang ipaliwanag ang mga layunin ng KAP at makapangalap ng mga tao para sa layunin nito. Itinaguyod din niya ang pagtutol sa pagbabayad ng buwis. Nilibot din niya ang mga baryo sa Laguna at karatig na lalawigan ng Quezon, noo’y Tayabas, upang mangalap ng magsasaka at mapaanib sa KAP.

Naging alamat si Asedillo sa mga lugar na pinaglalabas-masukan niya noon sa Laguna at Tayabas. Siya’y katulad ni Robin Hood na ang kinukuha sa mayayaman ay ibinibigay sa mahihirap. Sinasabing araw na araw ay ligtas siyang nakakapaglakad sa mga kalye ng pinagmulan niyang bayan, at pinakakain siya ng taumbayan at pinatutuloy sa kanilang bahay.

Kahit sa maikling panahon, mahusay niyang ginamit ang mga taktikang gerilya, kaya’t nakaiwas sa rekonsentrasyon at lambat-bitag ng mga tropa ni Tenyente Jesus Vargas. Natiis niya ang desperadong pagbihag sa kanyang mag-iina. Sadyang hindi matawaran ang kagitingan at determinasyong ipinamalas ni Asedillo sa mga kasamahan niya.

Noong Nobyembre 1935, pagkaraan ng mahigpit na paghahanap ng mga tropa at ahente ng gubyerno kina Asedillo at Encallado, natagpuan nila ang pinagtataguan ni Asedillo sa Cavinti, Laguna. Sa labanang nangyari, napatay si Asedillo at ang dalawa niyang badigard. Pagkaraa’y inilibot ng Konstabularya sa bayan-bayan ang bangkay ni Asedillo na tadtad ng bala. Ang buong ngitngit ng kaaway ay ipinadama kahit sa kanyang luray na bangkay. Kinaladkad sa mga poblasyon, sa harap ng mga presidencia ng mga bayang kanyang kinilusan, upang ipagyabang na patay na si Asedillo. Si Asedillo ay itinulad kay Kristong ipinako sa krus hanggang sa mamatay.

Ang tanging “krimeng” ginawa niya ay ang pagtatanggol sa mga manggagawa at magsasaka na ipaglaban ang hustisyang panlipunan, at krimen sa mga gurong Thomasites na tagapaghasik ng kulturang kolonyal na kanyang sinuway at tinuligsa. Ang halimbawa ni Asedillo ay isang halimbawang dapat tularan at hindi dapat ibaon sa limot. Ang kanyang kasaysayan ay dapat maikwento at magbigay inspirasyon sa mga manggagawa ngayon, sa mga guro, at sa mga kabataan.

Sa bawat yugto ng pagsasamantala, may isinisilang na tulad nina Andres Bonifacio, Macario Sakay, Teodoro Asedillo, Filemon Lagman, at marami pang mula sa uring manggagawa ang ayaw magpaalipin at ayaw manatiling alipin. Ang mga halimbawa nila ay magtitiyak na patuloy pang isisilang ang mga bagong Asedillo na magtatanggol sa mga api at maghahangad ng isang lipunang may pagkakapantay-pantay at walang magsasamantala ng tao sa tao.

(Pinaghalawan: (a) aklat na Titser ng Bayan ni Enrique “Eric” Torres, pp. 30-35; (b) aklat na Sa Tungki ng Ilong ng Kaaway, pp.27 at 145; (c) aklat na “Ang Bagong Lumipas – I” ni Renato Constantino at isinalin sa Pilipino nina Lamberto Antonio at Ariel Dim. Borlongan, pp. 439-441. Ang larawan ni Asedillo ay mula kay Ed Aurelio Reyes ng Kamalaysayan)